Etiket: Ekvador

Amerika Kıtası

Amerika, Batı Yarımküre’de, Yeni Dünya olarak adlandırılan bölgede, Kuzey Amerika, Orta Amerika, Güney Amerika ve bunlara baÄŸlı adalardan meydana gelen kıtalar ve adalar topluluÄŸu. Batı dillerinde genellikle Amerikalar olarak adlandırılırken dilbilgisi kuralları gereÄŸi Türkçe’de Amerika olarak adlandırılır. Amerika sözcüğü birçok dilde Amerika BirleÅŸik Devletleri (ABD) anlamında da kullanıldığı için kavram karmaÅŸasına neden olabilmektedir. Amerika isminin kökeni ile ilgili teorilerinden en çok kabul göreni, Ä°talyan kaÅŸif Amerigo Vespucci’nin adından geldiÄŸine dair olanıdır. Ä°kinci bir teori kıtaya ayak basan ilk Batı Avrupalı olan John Cabot’nun finansörü Richard Amerike’nin adından türetildiÄŸidir. Bir baÅŸka teori de bu adın Nikaragua’daki “Amerrique” bölgesinin adından geldiÄŸidir.

America sözcüğü 1500’lü yılların başında yaptığı iki yolculuk sonucu Güney Amerika’nın doÄŸu sahillerine ve Karayiplere ulaÅŸan Ä°talyan denizci ve haritacı Amerigo Vespucci’nin isminden türetilmiÅŸtir. Teoriye göre, Alman haritacı Martin Waldseemüller bu ismi Vespucci’nin isminin Latince söyleniÅŸi olan “Americus Vespucius”tan türetmiÅŸtir. 1507 yılında Batlamyus’un “Kozmografya” eserinin Latince güncellemesi üzerine çalışan Martin Waldseemüller, Vespucci’nin mektuplarından birinde “Mundus Novus” adını verdiÄŸi “Yeni Dünya”yı keÅŸfettiÄŸini okuyunca, “Cosmographiae Introductio”da Amerika “America” ismini önerir.

Her ne kadar, Waldseemüller’in çalışmasının yayılmasıyla “Amerika” terimi popülerlik kazandıysa da, Vespucci’nin yazılarındaki tutarsızlıklar birçok Ä°spanyol ve Portekizlinin eleÅŸtirisine sebep oldu. Bu eleÅŸtiriler Vespucci’nin diÄŸer denizcilerin keÅŸiflerini kendisininmiÅŸ gibi gösterdiÄŸini söylüyor ve bununla birlikte de “Yeni Dünya” fikrine şüpheyle bakıyordu. Yine de Avrupa’nın diÄŸer ülkelerinde “yeni dünya” için “Amerika” ve orada yaÅŸayanlar için de “Amerikalı” adı kullanımı yaygınlaşıyordu. Ancak Ä°spanya ve Portekiz’de resmî terim DoÄŸu Hint Adaları idi. Waldseemüller “Amerika” adını kullandığında somut olarak Kristof Kolomb ve diÄŸer kaÅŸifler tarafından keÅŸfedilen Antilleri ve Güney Amerika’nın kuzeydoÄŸu sahillerini kastediyordu. “Amerika” adı ilk defa Batı yarımküredeki kıtanın tamamını adlandırmak için 1538 yılında Gerardus Mercator tarafından bir harita üzerinde kullanılmıştır.

Güney Amerika

Güney Amerika, Amerika’nın güney yarısını oluÅŸturan bir kıta. Büyük Okyanus’un doÄŸusunda, Atlas Okyanusu’nun batısında, Kuzey Amerika’nın güneyinde ve Antarktika’nın kuzeyinde bulunur. Güney Amerika, Amerika ismini Amerigo Vespucci’den sonra alır. Çünkü o Amerika’nın batı Hindistan olmadığını söyleyen ilk Avrupalı ıdı. Fakat Yeni dünya Avrupalı’larca bilinmiyordu. Güney 17.840.000 km kare lik bir alana sahiptir. Veya yaklaşık olarak Dünya yüzeyinin %3.5’i dir. 2005 yılına göre nüfusu tahminen 371.000.000 dan daha fazla ıdı. Güney Amerika alan sıralamasında dördüncü (Asya, Afrika ve Kuzey Amerika’dan sonra) ve nüfusta beÅŸincidir.

Fiziki Yapı

Yaklaşık olarak 17.832.000 kilometrekaredir. Kuzey-güney doÄŸrultusunda 7200 km uzunluÄŸunda, doÄŸu-batı doÄŸrultusunda 5300 km geniÅŸliÄŸindedir. Kıtada belli baÅŸlı dört yüksek bölge vardır. Bunlar; And ve Guyena daÄŸları ile, Patagonya ve Brezilya yaylalarıdır. And DaÄŸları, dünyanın en uzun sıra daÄŸlarıdır. Güney Amerika’nın batı kıyılarını tamamen çevirirken, Bolivya platosu denen yüksek bir bölgeyi meydana getirirler. En yüksek tepe olan Aconcagua, Bolivya sınırları içerisinde ve denizden 6969 m yüksekliktedir. Tepelerinde bir çok göl vardır. Bunların en büyüğü Peru-Bolivya sınırındaki Titicaca gölüdür. Güney Brezilya’daki Ä°guassu ve Paraguay’ın güney sınırını çizen Parana Irmakları su debisi fazla olan ırmaklardır. İç bölgelerde bulunan Amazon Irmağı ise, dünyanın saniyede en fazla su taşıyan ırmağıdır. Amazon bölgesi uzun ve tropik aÄŸaçlarla kaplıdır. Bu bölgenin bir çok yeri de bataklıktır. Güney Amerika göller bakımından fakirdir. Bunların en büyükleri Titicaca ve Poopo gölleridir. Her ikisi de denizden bir hayli yüksektir.

İklimi ve Bitki Örtüsü

Güney Amerika’nın yer ÅŸekillerinin farklılık göstermesi kıt’ada çeÅŸitli iklim tiplerinin bulunmasına sebep olur. Ekvator tipi, tropikal, ılıman ve soÄŸuk iklim görülür. Amazon bölgesi, kuzeydoÄŸu ve kuzeybatı kıyılarıyla Åžili’nin güneybatısı bol yağış alan bölgeleridir. Kıtanın güneydoÄŸu bölgelerinde denizin tesiriyle en soÄŸuk ayda bile sıcaklık sıfır derecenin üstündedir. Kıtanın doÄŸu ve batı kıyılarında Okyanus akıntıları iklimi etkiler. Peru akıntısı kıtanın güneybatı kıyısını soÄŸutur.Amazon havzası, “Selva” denilen büyük tropikal ormanlarla örtülüdür. Ormanlar çok geniÅŸ bir alana yayılmıştır. Bu ormanlarda kauçuk, ceviz aÄŸaçları ve sert odunlu aÄŸaçlar vardır. Kıta diÄŸer aÄŸaç çeÅŸitleri bakımından da çok zengindir. Patagonya’da bozkır bitkileri, Amazon havzasının güneyindeki ormanlarda da bol mikdarda çam aÄŸacı bulunur. Åžili, çam ve yaprakları dökülen aÄŸaçların meydana getirdikleri sık ormanlarla kaplıdır. Güney Amerika’da çok çeÅŸitli hayvan türleri bulunur. Memelilerden, jaguarlar, pumalar, maymunlar, tapirler ve kan emen yarasalar gibi vahÅŸi hayvanlarla, sürüngenlerden yaygın olarak görülen boa yılanları, zehirli yılanlar ve timsahların çeÅŸitli türleri sayılabilir. Kıta, kuÅŸ türleri bakımından da zengindir. Ayrıca bilhassa güney bölgelerde çeÅŸitli gayeler için “Lama” denilen bir hayvan yetiÅŸtirilir.

Ekonomi

Güney Amerika’nın toplam üretiminin yarısını tek başına Brezilya gerçekleÅŸtirir. Onu Arjantin ve Venezuela takib eder. Arjantin’de bol mikdarda büyük ve küçük baÅŸ hayvan beslenir. Brezilya kahve yetiÅŸtirmede dünyanın önde gelen ülkelerindendir. Kıtada liman inÅŸası ileridedir. Arjantin deniz yoluyla çok mikdarda tahıl ve et ihraç eder. Venezuela, dünyanın en önemli petrol yataklarından birine sahiptir. Ayrıca, Arjantin, Brezilya, Ekvador, Peru ve Kolombiya’da petrol yatakları bulunmuÅŸtur. Kıtanın en önemli yer altı kaynağı kolombiyumdur. Güney Amerika’da bilhassa kıtanın batı kısmı demiryolu yapımına müsait deÄŸildir. Çok zor ÅŸartlar altında demiryolları inÅŸa edilmiÅŸtir. Demiryolları yapımındaki güçlük yüzünden su yollarından büyük ölçüde istifade edilir. Nakliyatın büyük bir kısmında uçak kullanılır. Hemen hemen her ÅŸehirde hava alanları vardır.

Güney Amerika Ülkeleri

  • Arjantin
  • Brezilya
  • Bolivya
  • Ekvador
  • Guyana
  • Fransız Guyanası
  • Kolombiya
  • Paraguay
  • Peru
  • Surinam
  • Åžili
  • Uruguay
  • Venezuela

Kuzey Amerika

Kuzey Amerika, kuzey yarım kürede bulunan, kuzeyde Arktik Okyanusu, doÄŸuda Atlas Okyanusu, güneyde Karayip Denizi ve kuzeybatıda Büyük Okyanus ile çevrili olan kıtadır. 24.230.000 km²’lik bir alan oluÅŸturmaktadır. 2001 yılındaki ortalama nüfusu 454.225.000’dur. Asya ve Afrika’dan sonra üçüncü büyük kıtadır ve nüfus olarak da Asya, Afrika ve Avrupa’dan sonra en kalabalık dördüncü kıtadır. Yeni Dünya olarak da adlandırılan kara kitlesinin kuzey kısmında bulunmaktadır. Kuzey Amerika’nın Güney Amerika’ya tek kara baÄŸlantısı dar Panama Kanalı’dır.

Kanada’nın kuzeyinden baÅŸlayıp Orta Amerika’nın sınırında Panama Cumhuriyeti’ndeki Punta Mariato noktasına kadardır. Yüzölçümü kıta yüzölçümünün dörtte biri kadardır. Bu adaların toplam yüzölçümü 23.491.000 kilometrekaredir. Dünyanın en büyük adası olan Grönland bu kıtadadır. Kıyılarında çok ada ve yarımada vardır. Bunların yüzölçümü kıta yüzölçümünün dörtte biri kadardır. Bu adaların toplam yözölçümü dört milyon kilometrekareyi bulur. Kuzey Amerika’da ne zamandan beri hayatın var olduÄŸu bilinmemektedir. Ancak ilk olarak 25.000 yıl kadar önce Kızılderililerin Asya’dan Kuzey Amerika’ya göç ettikleri ileri sürülmektedir. Eskimolar ise 605 sene önce Kuzey Amerika’ya gelip yerleÅŸmiÅŸlerdir. Kuzey Amerika’ya Avrupa’dan ilk gelen Ä°skandinavyalılar, Grönland’a yerleÅŸmiÅŸlerdir. Günümüzde Grönland dışında Avrupalıların yerleÅŸtiÄŸi kolonilerin hepsi bağımsızlıklarını ilan etmiÅŸlerdir.

Fiziki Yapı

Kuzey Amerika yapısı bakımından tabanı kuzeyde olan bir ters üçgene benzer. Kuzey-güney doÄŸrultusunda 6440 kilometre uzunluÄŸunda ve DoÄŸu-batı doÄŸrultusunda 7889 km geniÅŸliÄŸindedir. Kıt’anın Güney Amerika’ya baÄŸlanan bölgesi körfezlerle çevrili olup, bunların en uzunu Meksika Körfezidir.Kıtanın en bariz özelliÄŸi, belkemiÄŸi sayılan Kayalık daÄŸları ve batı kıyılarında Alaska’dan Meksika’daki Sierra Madre DaÄŸlarına kadar uzanarak kıvrılan “Cordillera” daÄŸ kuÅŸağıdır. DoÄŸu Appalash DaÄŸları Atlas Okyanusuna paralel olarak uzanırlar. Appalash daÄŸlarının batısında Kanada içlerine kadar uzayan bölgenin altında ve Büyük Göllerin güneyinde verimli topraklar vardır. Kuzey Amerika’nın iç kısımlarındaki ovaların batı bölümlerine “Büyük Ovalar” adı verilir. Mississippi Vadisi de ovaların merkezi kabul edilir.Kuzey Amerika’daki ırmakların en uzunu olan Mississippi ve Missouri, ABD’nin orta bölgesini tamamen kaplarlar. St. Lawrence Irmağı ise Atlas Okyanusuna dökülür. BirleÅŸik Amerika ile Kanada arasında bulunan göller dünyanın en büyük gölleridir. En önemlileri; Superior, Michigan, Erie, Ontario, Huron, Winnipeg gölleridir.

İklimi ve Bitki Örtüsü

Kuzey Amerika’nın iklimi bölgelere göre deÄŸiÅŸiklik gösterir. New Mexico ve Arizona eyaletlerinin kurak çöllerinde deÄŸiÅŸik iklimler görülür. Büyük Okyanus ve Alaska Akıntısının tesiri ile ABD ve Kanada’nın batı kıyılarında yağışlı ve yazın kurak bir iklim hakimdir. DoÄŸu kıyılarının iklimi de Golf Stream sıcak su akıntısı tarafından ılımanlaÅŸtırılır. İç bölgelerin alçak kısımlarında düzensiz bir yağış vardır. Güneyindeki körfezlerle ABD’nin Atlas Okyanusu kıyısındaki bölgeler ise her an yaz kasırgası tehlikesiyle karşı karşıyadır. Bitki bakımından Kuzey Amerika çok zengin bir kıtadır. Grönland, Alaska ve Kanada’da tundralar bulunur. Kuzeybatı kısımların iç bölgelerinde dünyanın en büyük aÄŸacı “Sekonya” yetiÅŸir. Ä°ÄŸne yapraklı aÄŸaç ormanları Kanada ve GüneydoÄŸu ABD’nin orta kısımlarında çokça görülür. DoÄŸudaki kıyılar ile iç kısımların en belirgin aÄŸaç türleri kışın yapraklarını döken aÄŸaçlardır. Kuzey Amerika’da bulunan çöllerin bitki örtüsü ise kaktüs, çalı gibi bitkilerdir. Kıtanın iç kesimlerinde ve ovaların büyük bölümünde ziraat ile uÄŸraşılır.

  • Nüfusu 650 milyon
  • Yüzölçümü 42 milyon km2
  • En yüksek noktası Aconcagua (6960 m)
  • En alçak noktasıÖlü Vadi (deniz seviyesinden 90 m aÅŸağı)
  • En uzun nehri Mississippi (6780 km Missuri ile beraber)
  • En büyük gölü Superior
  • Ortalama yükseklik 625 m

Ä°klim ve bitki örtüsünün gösterdiÄŸi deÄŸiÅŸikliÄŸe baÄŸlı olarak çeÅŸitli hayvanlara rastlanır. Batıdaki ormanlarda geyikler, kuzey bölgelerde de kutup ayısı, fok, mors gibi soÄŸuk bölgelerin hayvanları yaÅŸar. Kuzey Amerika’da çok sayıda timsah ve maymun da vardır. Bir zamanlar bilhassa batı ABD’de görülen yaban sığırlarının sayıları son yıllarda azalmaya baÅŸlamıştır. Ayrıca balık türleri bol bulunur. Bilhassa som balığı meÅŸhurdur. Dünyanın en büyük ve zehirli yılanları bu kıtada yaÅŸar.

Ekonomi

Kuzey Amerika bakır, demir, kömür, petrol, bakımından diÄŸer kıtalardan daha zengindir. Kıta tabii gaz ve hidroelektrik enerjileri üretiminde dünyada en önde gelir. Kuzey Amerika’da baÅŸlıca kömür yatakları ABD ve Kanada’dadır. Ayrıca zengin petrol, demir, kükürt, nikel ve uranyum yatakları vardır. Dünyanın en önemli uranyum kaynaklarından birisi de Kanada’dadır. Petrol gibi önemli madenler ABD ve Kanada’da; kurÅŸun, çinko ve gümüş yatakları da Meksika’da bulunur.

Kanada ayrıca mısır, pamuk, arpa, pirinç üretiminde önde gelir. Et hayvanları bakımından da zengindir. Kıtanın özellikle kuzey kıyılarında ve Büyük Göller bölgesinde yaygın olarak balıkçılık yapılır. Kuzey Amerika’da ulaşım çok ileri olup, hava, demir ve karayolları büyük ölçüde geliÅŸmiÅŸtir. Ayrıca dünyanın en modern haberleÅŸme sistemine sahiptir. Her gün 2000 çeÅŸit gazete yayınlanmaktadır.

Kuzey Amerika Ãœlkeleri

  • Amerika BirleÅŸik Devletleri (ABD)
  • Kanada
  • Meksika

Orta Amerika

Orta Amerika, Amerika Kıtası’nın kuzeyi ile güneyi arasında yer alan orta bölümü. Aynı zamanda Meksika’nın güneydoÄŸusunda ve Kolombiya’nın kuzeybatısında yer alıp Büyük Okyanus ve Karayip Denizi’ne kıyısı bulunmaktadır. Belize hariç tüm devletlerin resmi dili Ä°spanyolca olmasına raÄŸmen, Belize’de de Ä°spanyolca çokça konuÅŸulur. Amerika kıt’asının iki yarısını birbirine baÄŸlayan dar bölge. Yüzölçümü 600.000 kilometrekaredir.

Fiziki Yapı

Orta Amerika’nın güneybatısı daÄŸlıktır. DaÄŸlar kuzeydoÄŸuya gittikçe alçalır. Kıt’anın güneybatı kıyıları ovalık olmakla birlikte, bunlar daÄŸlar ile deniz arasında dar bir ÅŸerit halinde bulunurlar. Panama Kanalı Orta Amerika’nın en dar yerindedir. Bu kanal, Atlas Okyanusu ile Büyük Okyanusu birbirine baÄŸlar.Orta Amerika daÄŸlarının en bariz özelliÄŸi, jeolojik bakımından yeni meydana gelmiÅŸ olmasıdır. Volkanik bir bölge olan Orta Amerika’da 250 kadar yanardaÄŸ vardır. Kıtada sık sık deprem olur. Bölgedeki bütün önemli ÅŸehirler hemen hemen deprem kuÅŸağı üstünde bulunurlar. Orta Amerika’da daÄŸların yamaçları denize doÄŸru uzandığından akarsular sadece kıyı ovalarını sular ve en kısa yoldan denize dökülür. Bundan dolayı bölgede mühim denebilecek akarsu yoktur.

Başlıca gölleri

Nikaragua sınırları içerisinde batıda bulunan Managua ve Nikaragua gölleridir.

İklimi ve Bitki Örtüsü

Orta Amerika’da tropikal iklim görülür. Rüzgarlar bölgede devamlı tesirlidir. Bu yüzden kıyı bölgelerinde ılıman iklim hakimdir. Bölgedeki vadilerde de ılıman iklim görülürken, yüksek bölgelerin iklimi soÄŸuktur. Orta Amerika’da iklime baÄŸlı olarak bilhassa tropikal ürünler yetiÅŸir. Kahve ve muz bölgenin baÅŸlıca ürünleridir. Karayip Denizine doÄŸru olan kısımlar balta girmemiÅŸ sık ormanlarla örtülüdür. Bu ormanlarda bol miktarda kauçuk, maun, sedir ve palmiye aÄŸaçları vardır. Orta Amerika’nın en çok rastlanan hayvanları maymun ve papagandır. Bölgenin kuzey kısımlarında yabani olan kurt, geyik, tavÅŸan, sincap gibi hayvanlara rastlanır.

Ekonomi

Orta Amerika, Kuzey Amerika gibi maden bakımından çok zengindir. Bölgenin bir çok yerinde bol mikdarda altın, gümüş, bakır, kalay, kurÅŸun, demir, çinko ve kömür çıkarılır.Orta Amerika’nın ekonomisi büyük ölçüde tarım ve hayvancılığa dayanır. Bölgede elde edilen ciklet hammaddesi ve ÅŸeker ihracı sayesinde gelir saÄŸlanır. Hindistan cevizi yetiÅŸtirilmesi ve arıcılık ileri metotlarla yapılır. Ayrıca çok mikdarda muz yetiÅŸtirilir. Orta Amerika’nın çoÄŸu yerlerinde sığır beslenir. Bölgenin iç ulaşımı yetersizdir. Bunda bölgenin yüksek ve engebeli olmasının büyük rolü vardır. Taşımacılık daha ziyade hayvanlarla, dış ticaret ise denizyolu ile yapılır.

Orta Amerika Ãœlkeleri

  • Belize
  • Antigua ve Barbuda
  • Bahamalar
  • Barbados
  • Dominika
  • Dominik Cumhuriyeti
  • El Salvador
  • Grenada
  • Guatemala
  • Haiti
  • Honduras
  • Jamaika
  • Kosta Rika
  • Porto Riko
  • Küba
  • Nikaragua
  • Panama