Etiket: M覺s覺r

Mimar Sinan

Mimar Sinan veya Koca Mim璽r Sin璽n 璽 (Sinaneddin Yusuf – Abdulmennan olu Sinan) (d. 29 May覺s 1489 A覺rnas Kayseri – 繹. 9 Nisan 1588, 襤stanbul), Osmanl覺 ba mimar覺 ve inaat m羹hendisi. Osmanl覺 padiahlar覺 I. S羹leyman, II. Selim ve III. Murat d繹nemlerinde ba mimar olarak g繹rev yapan Mimar Sinan, yap覺tlar覺yla ge癟mite ve g羹n羹m羹zde d羹nyaca tan覺nm覺t覺r. En b羹y羹k bayap覺t覺, ustal覺k eserim dedii Selimiye Camisidir.

Mimar Sinan

Yavuz Sultan Selim zaman覺nda devirme olarak 襤stanbula getirildi. Zeki, gen癟 ve dinamik olduu i癟in se癟ilenler aras覺ndayd覺. Sinan, At Meydan覺ndaki saraya verilen 癟ocuklar i癟inde mimarl覺a 繹zendi, vatan覺n balar覺nda ve bah癟elerinde suyollar覺 yapmak, kemerler meydana getirmek istedi. Devrinin mahir ustalar覺 mahiyetinde han, 癟eme ve t羹rbe inaat覺nda 癟al覺t覺. 1514猓e ald覺ran, 1517淄e M覺s覺r seferlerine kat覺ld覺. Kanun簾 Sultan S羹leyman zaman覺nda yeni癟eri oldu ve 1521淄e Belgrad, 1522淄e Rodos seferinde bulunarak atl覺 sekban oldu. 1526淄a kat覺ld覺覺 Moha癟 Meydan Muharebesinden sonra s覺ras覺 ile acemi olanlar yayaba覺l覺覺, kap覺 yayaba覺l覺覺 ve zenberek癟iba覺l覺a y羹kseldi.

1532淄e Alman, 1534淄e Tebriz ve Badat seferlerinden d繹n羹te Haseki r羹tbesi ald覺. Badat seferinde Van Kalesi Muhasaras覺nda, g繹l 羹zerinde nakliyat yapan kalyonlara top yerletirdi.

Korfu, Pulya (1537) ve Moldovya (1538) seferlerine kat覺lan Mimar Sinan, Moldovya (Kara Budan) seferinde Prut nehri 羹zerine on羹癟 g羹nde kurduu k繹pr羹 ile Kanun簾 Sultan S羹leyman覺n takdirini kazand覺. Ayn覺 sene ba mimarl覺a y羹kseldi.

Mimar Sinan, kat覺ld覺覺 seferlerde Suriye, M覺s覺r, Irak, 襤ran, Balkanlar, Viyanaya kadar G羹ney Avrupay覺 g繹r羹p mimari eserleri inceledi ve kendisi de bir癟ok eser verdi. 襤stanbulda devrin en mehur mimarlar覺 ile Bayezid Camiinin ustas覺 Mimar Hayreddin ile tan覺t覺.

Mimar Sinan

Baz覺 Eserleri

Sinan覺n mimarba覺l覺a getirilmeden evvel yapt覺覺 羹癟 eser dikkat 癟ekicidir. Bunlar Halepde H羹sreviye K羹lliyesi, Gebzede oban Mustafa Paa K羹lliyesi ve 襤stanbulda H羹rrem Sultan i癟in yap覺lan Haseki K羹lliyesidir.

Mimarba覺 olduktan sonra verdii 羹癟 b羹y羹k eser, Onun sanat覺n覺n gelimesini g繹steren basamaklar gibidir. Bunlar覺n ilki, ehzadeba覺 Camii ve K羹lliyesidir. K羹lliyede ayr覺ca imaret, tabhane (mutfak), kervansaray ve bir sokak ile ayr覺lm覺 medrese bulunmaktad覺r.

S羹leymaniye Camii, Mimar Sinan覺n 襤stanbuldaki en muhteem eseridir. Yirmi yedi metre 癟ap覺ndaki b羹y羹k kubbe, zeminden itibaren tedricen y羹kselen binan覺n 羹zerine gayet nispetli ve ahenkli bir ekilde oturtulmutur. S羹k羶net ve asaleti ifade eden bu sade ve ahenkli g繹r羹n羹羹 ile S羹leymaniye Camii, olgunlam覺 bir mimariyi temsil etmektedir. Sekiz ayr覺 binadan meydana gelen S羹leymaniye Camii ve K羹lliyesi, Fatihten sonra ehrin ikinci 羹niversitesi olmutur.

Mimar Sinan覺n en g羹zel eseri, seksen ya覺nda yapt覺覺 Edirne Selimiye Camiidir. Selimiyenin kubbesi, Ayasofya kubbesinden daha y羹ksek ve derindir. 31,50 metre 癟ap覺ndaki kubbe, sekizgen eklindeki g繹vde 羹zerine oturmutur. 癟 erefeli ince minarelerine 羹癟 kii ayn覺 anda birbirini g繹rmeden 癟覺kabilmektedir. Sinan bu camiin ustal覺k eseri olduunu ve b羹t羹n sanat覺n覺 Selimiyede g繹sterdiini belirtmektedir.

Mimar Sinan, g繹rd羹羹 b羹t羹n eserleri b羹y羹k bir dikkatle incelemi, fakat hi癟birini aynen taklit etmeyip, sanat覺n覺 devaml覺 gelitirmi ve yenilemitir. Eserlerindeki s羹tunlar, duvarlar ve dier k覺s覺mlar ta覺d覺klar覺 y羹ke mukavemet edebilecek miktardan daha kal覺n deildir. Kulland覺覺 b羹t羹n mimari unsurlarda bu hesap dikkati 癟eker. Mimar Sinan ayn覺 zamanda bir ehircilik uzman覺d覺r. Yapaca覺 eserin, 繹nce 癟evresini tanzim ederdi. Yer se癟iminde de b羹y羹k baar覺 g繹stermi ve eserlerini, 癟evresine en uygun tarzda yerletirmitir.

imdiki Mimarlar覺n rnek Almas覺 Dileiyle

Mimar覺n 癟ok say覺daki eserini inceleyenler, Sinan覺n depreme kar覺 bilinen ve gereken t羹m tedbirleri ald覺覺n覺 s繹ylemekteler. Bu tedbirlerden biri, temelde kullan覺lan taban harc覺d覺r. Sadece Sinan覺n eserlerinde g繹rd羹羹m羹z bu har癟 sayesinde, deprem dalgalar覺 emilir, etkisiz hale gelir. Yine yap覺lar覺n yer se癟imi de ilgin癟. Zeminin salamlamas覺 i癟in kaz覺klarla topra覺 s覺k覺t覺rm覺 dayanak duvarlar覺 ina ettirmi. Mesela S羹leymaniyenin temelini 6 y覺l bekletmesi, temelin zemine tam olarak oturmas覺n覺 salamak i癟indir.

Mimar Sinan, yap覺lar覺nda ayr覺ca drenaj ad覺 verilen bir kanalizasyon sistemi de kurmutur. Drenaj sistemiyle yap覺n覺n temellerinin sulardan ve nemden korunarak dayan覺kl覺 kalmas覺 繹ng繹r羹lm羹t羹r. Ayr覺ca yap覺n覺n i癟indeki rutubet ve nemi d覺ar覺 atarak souk ve s覺cak hava dengelerini salayan hava kanallar覺 kullanm覺. Bunlar覺n d覺覺nda yaz覺n suyun ve topra覺n 覺s覺nmas覺ndan dolay覺 oluan buhar覺n, yap覺n覺n temellerine ve i癟ine girmemesi i癟in tahliye kanallar覺 kullanm覺t覺r. Buhar tahliye ve rutubet kanallar覺 drenaj kanallar覺na bal覺 olarak uygulamaya konulmutur. 襤te Sinan覺n eserlerini inceleyen ve bir癟ounu da restore eden Mimar Abd羹lkadir Akp覺nar覺n s繹yledikleri:

Kar覺lat覺覺m bir 繹zellikten dolay覺 g繹zlerime inanamad覺m. Sinan覺n eserlerinde en ufak bir 癟覺kt覺 ve desen dahi tesad羹f deil. Renklere bile bir fonksiyon y羹klenmi. 羹nk羹 yap覺y覺 her eyi ile bir b羹t羹n olarak ele alm覺. B羹t羹n 繹l癟羹lerini ebcet hesab覺na g繹re yapm覺 ve bir ana temay覺 temel alm覺. l癟羹lerini asal say覺ya g繹re yapm覺 ve onun katlar覺n覺 temel alm覺. 襤lmini din ile b羹t羹nletirip m羹kemmel eserler ortaya koymu. rnein Sinan Kuran-覺 Kerimde ge癟en Biz dalar覺 yery羹z羹ne 癟ivi gibi g繹md羹k色 ayetinden etkilenerek yap覺lar覺n覺n yeralt覺ndaki k覺sm覺n覺 ona g繹re ina etmi. Yap覺lar覺 hislerine g繹re deil, matematiksel olarak oluturmu. Bug羹n羹n teknolojisi bile Sinan覺n yapm覺 olduu baz覺 uygulamalar覺 癟繹zemiyor. K羹resel ve piramidal uygulamalar覺n覺n bir baka benzeri daha yok. Ama bunlar覺n hepsi estetik salad覺覺 gibi yap覺n覺n salaml覺覺n覺 da pekitirmitir.

Mimar Sinan T羹rbesi

S羹leymaniye Camiinin eski aalar kap覺s覺n覺n kar覺 k繹esinde, yol ayr覺m覺nda 羹癟gen bir alandad覺r. nde som mermerden yap覺lm覺 bir sebil g繹r羹lmektedir. Sebilin arkas覺ndaki ufak mezarl覺kta 6 s羹tunlu, 羹st羹 繹rt羹l羹 ve etraf覺 a癟覺k t羹rbede Mimar Sinan覺n mezar覺 bulunmaktad覺r. T羹rbesini 繹l羹m羹nden az 繹nce kendisi yapm覺t覺r. 1933 y覺l覺nda Mimar Vasfi Egeli taraf覺ndan restore edilmitir. Sandukan覺n u癟lar覺 ile 羹zerindeki burma kavuk, mermerdendir. Sokaa bakan demir parmakl覺kl覺 bir pencereden t羹rbe g繹r羹n羹r.

Mimar Sinan覺n Eserleri

Mimar Sinan 92 camii, 52 mescit, 57 medrese, 7 dar羹lkurra, 22 t羹rbe, 17 imaret, 3 dar羹ifa (hastane) 5 suyolu, 8 k繹pr羹, 20 kervansaray, 36 saray, 8 mahzen ve 48 tane de hamam olmak 羹zere 375 eser vermitir.

Camiler

  1. 襤stanbul S羹leym璽niye C璽mii
  2. 襤stanbul ehz璽deba覺 C璽mii
  3. Haseki Camii
  4. Mihrimah Sultan Camii (Edirnekap覺)
  5. Mihrimah Sultan C璽mii (sk羹dar)
  6. R羹stem Paa C璽mii (Tahtakale)
  7. Sokullu Mehmed Paa C璽mii (Kad覺rga Liman覺)
  8. Sokullu Mehmed Paa C璽mii (Azapkap覺s覺)
  9. Sokullu Mehmed Paa C璽mii (B羹y羹k癟ekmece)
  10. Odaba覺 C璽mii (Yenikap覺)
  11. Ham璽m簾 H璽tun C璽mii (Sulumanast覺r)
  12. Ferruh Keth羹d璽 C璽mii (Balat Kap覺s覺 i癟i)
  13. Kara Camii (Sofya)
  14. Kazasker 襤vaz Efendi Camii
  15. K覺l覺癟 Ali Paa Camii (Tophane)
  16. Ah簾 elebi C璽mii (襤zmir 襤skelesi yak覺n覺)
  17. Eb羹l-Fazl C璽mii (Toph璽ne 羹st羹)
  18. Sinan Paa Camii (Beiktata)
  19. Eski V璽lide C璽mii (sk羹dar)
  20. Ferhad Paa C璽mii (atalca)
  21. Draman Yunus Camii
  22. Gazi Ahmet Paa Camii
  23. Had覺m 襤brahim Paa Camii
  24. Abdurrahman Paa Camii (Kastamonu, Tosya)
  25. Molla elebi Camii
  26. Nianc覺 Paa elebi C璽mii (Kiremitlik)
  27. Piyale Paa Camii
  28. R羹stem Paa C璽mii (Tahtakale)
  29. Selimiye Camii (Edirne)
  30. Z璽l Mahm羶d Paa C璽mii (Ey羹p)
  31. avuba覺 Camii (S羹tl羹ce)
  32. 襤skender Paa C璽mii (Kanl覺ca)
  33. ah Sultan Camii (Ey羹p)
  34. ehzade Camii (ehzadeba覺)
  35. ehz璽de Cihangir C璽mii (Toph璽ne)
  36. emsi Ahmed Paa C璽mii (sk羹dar)
  37. Osman ah V璽lidesi C璽mii (Aksaray)
  38. Sultan B璽yez簾d K覺z覺 C璽mii (Yenibah癟e)
  39. Ahmed Paa C璽mii (Topkap覺)
  40. Sokullu Mehmed Paa C璽mii (Hafsa, Trakya)
  41. Sokullu Mehmed Paa C璽mii (Burgaz)
  42. 襤br璽him Paa C璽mii (Silivrikap覺)
  43. B璽li Paa C璽mii (H羹srev Paa T羹rbesi yak覺n)
  44. Hac覺 Evhad C璽mii (Yedikule yak覺n覺)
  45. Kazasker Abdurrahm璽n elebi C璽mii (Molla G羹r璽n簾)
  46. Mahm羶d Aa C璽mii (Ah覺rkap覺 yak覺n覺)
  47. Hoca H羹srev C璽mii (Kocamustafa Paa)
  48. Defterdar S羹leym璽n elebi C璽mii (sk羹pl羹 emesi yak覺n覺)
  49. Yunus Bey C璽mii (Balatta)
  50. H羹rrem avu C璽mii (Yenibah癟e yak覺n覺)
  51. Sinan Aa C璽mii (K璽d覺 emesi yak覺n覺)
  52. S羹leym璽n Suba覺 C璽mii (Unkapan覺)
  53. Kas覺m Paa C璽mii (Ters璽ne yak覺n覺)
  54. Muhiddin elebi C璽mii (Toph璽ne)
  55. Molla elebi C璽mii (Toph璽ne Beikta aras覺)
  56. oban Mustafa Paa C璽mii (Gebze)
  57. Pertev Paa C璽mii (襤zmit)
  58. R羹stem Paa C璽mii (Sapanca)
  59. R羹stem Paa C璽mii (Samanl覺)
  60. R羹stem Paa C璽mii (Bolvadin)
  61. R羹stem Paa C璽mii (Rodoscukta)
  62. Mustafa Paa C璽mii (Bolu)
  63. Ferhad Paa C璽mii (Bolu)
  64. Mehmed Bey C璽mii (襤zmit)
  65. Osman Paa C璽mii (Kayseri)
  66. Hac覺 Paa C璽mii (Kayseri)
  67. Cen璽b簾 Ahmed Paa C璽mii (Ankara)
  68. Lala Mustafa Paa C璽mii (Erzurum)
  69. Sultan Al璽eddin Sel癟羶k簾 C璽miinin (orum) yenilenmesi
  70. Abd羹ssel璽m C璽miinin (襤zmit)yenilenmesi
  71. Kiliseden d繹nme Eski C璽minin (襤znik) Sultan S羹leym璽n taraf覺ndan yeniden yapt覺r覺lmas覺,
  72. H羹sreviye (H羹srev Paa)C璽mii (Haleb)
  73. Sultan Mur璽d C璽mii (Manisa)
  74. Orhan C璽miinin (K羹tahya)yenilenmesi
  75. K璽be-i er簾fin kubbelerinin t璽miri
  76. H羹seyin Paa C璽mii (K羹tahya)
  77. Sultan Selim C璽mii (Karap覺nar)
  78. Sultan S羹leym璽n C璽mii (am, G繹k Meyda)
  79. Tal覺k C璽mii (Mahm羶d Paa i癟in, Edirne)
  80. Defterdar Mustafa elebi C璽mii (Edirne)
  81. Haseki Sultan C璽mii (Edirne, Mustafa Paa K繹pr羹s羹 ba覺)
  82. Cedid Ali Paa C璽mii (Babaeski)
  83. Semiz Ali Paa C璽mii (Ereli)
  84. Bosnal覺 Mehmed Paa C璽mii (Sofya)
  85. Sofu Mehmed Paa C璽mii (Hersek)
  86. Maktul Mustafa Paa C璽mii (Budin)
  87. Firdevs Bey C璽mii (Isparta)
  88. Memi Kethud璽 C璽mii (Ulal覺)
  89. Tatar Han C璽mii (K覺r覺m, G繹zleve)
  90. Vezir Osman Paa C璽mii (T覺rhala)
  91. R羹stem Keth羹d璽s覺 Mehmed Bey C璽mii (T覺rhala)
  92. Mesih Mehmed Paa C璽mii (Yenibah癟e)

Medreseler

  1. Sultan S羹leym璽n Medresesi (Mekke)
  2. S羹leym璽niye Medreseleri (襤stanbul)
  3. Yavuz Sultan Selim Medresesi (Hal覺c覺lar K繹k羹)
  4. Sultan Selim Medresesi (Edirne)
  5. Sultan S羹leym璽n Medresesi (orlu)
  6. ehz璽de Sultan Mehmed Medresesi (襤stanbul)
  7. Haseki Sultan Medresesi (Avratpazar覺)
  8. V璽lide Sultan Medresesi (sk羹dar)
  9. Kahriye Medresesi (Sultan Selim yak覺n覺)
  10. Mihrimah Sultan Medresesi (sk羹dar)
  11. Mihrimah Sultan Medresesi (Edirnekap覺)
  12. Mehmed Paa Medresesi (Kad覺rga)
  13. Mehmed Paa Medresesi (Ey羹p)
  14. Osman ah V璽lidesi Medresesi (Aksaray yak覺n覺)
  15. R羹stem Paa Medresesi (襤stanbul)
  16. Ali Paa Medresesi (襤stanbul)
  17. Ahmed Paa Medresesi (Topkap覺)
  18. Sofu Mehmed Paa Medresesi (襤stanbul)
  19. 襤br璽him Paa Medresesi (襤stanbul)
  20. Sin璽n Paa Medresesi (Beiktata)
  21. 襤skender Paa Medresesi (Kanl覺ca)
  22. Kas覺m Paa Medresesi
  23. Ali Paa Medresesi (Babaeski)
  24. M覺s覺rl覺 Mustafa Paa Medresesi (Gebze)
  25. Ahmed Paa Medresesi (襤zmit)
  26. 襤br璽him Paa Medresesi (s璽 Kap覺s覺)
  27. emsi Ahmed Paa Medresesi (sk羹dar)
  28. Kap覺 Aas覺 Mahm羶d Aa Medresesi (Ah覺rkap覺)
  29. Kap覺aas覺 C璽fer Aa Medresesi (Soukkuyu)
  30. Ahmed Aa Medresesi (apa)
  31. H璽mid Efendi Medresesi (Filyokuu)
  32. M璽l羶l Emir Efendi Medresesi (Karag羹mr羹k)
  33. mm-i Veled Medresesi (Karag羹mr羹k)
  34. 癟ba Medresesi (Karag羹mr羹k)
  35. Kazasker Perviz Efendi Medresesi (F璽tih)
  36. H璽cegiz璽de Medresesi (F璽tih)
  37. Aaz璽de Medresesi (襤stanbul)
  38. Yahya Efendi Medresesi (Beiktata)
  39. Defterdar Abd羹ssel璽m Bey Medresesi (K羹癟羹k癟ekmece)
  40. T羶t簾 K璽d覺 Medresesi (F璽tih)
  41. Hak簾m Mehmed elebi Medresesi (K羹癟羹kkaraman)
  42. H羹seyin elebi Medresesi (aramba)
  43. ahkulu Medresesi (襤stanbul)
  44. Emin Sin璽n Efendi Medresesi (K羹癟羹kpazar)
  45. Yunus Bey Medresesi (Draman)
  46. Karc覺 S羹leyman Bey Medresesi
  47. H璽cce H璽tun Medresesi (sk羹d羹r)
  48. Defterdar erifez璽de Medresesi (K璽d覺癟emesi)
  49. K璽d覺 Hak簾m elebi Medresesi (K羹癟羹kkaraman)
  50. Kirmasti Medresesi
  51. Sekban Ali Bey Medresesi (Karag羹mr羹k)
  52. Nianc覺 MehmedBey Medresesi (Alt覺mermer)
  53. Keth羹d璽 H羹seyin elebi Medresesi (SultanSelim)
  54. G羹lfem H璽tun Medresesi (sk羹dar)
  55. H羹srev Keth羹d璽 Medresesi (Ankara)
  56. Mehmed Aa Medresesi (atal癟eme)

K羹lliyeler

  1. Haseki K羹lliyesi
  2. Sokollu Mehmed Paa K羹lliyesi

D璽r羹lkurr璽lar

  1. Sultan S羹leyman Han D璽r羹lkurr璽as覺 (襤stanbul)
  2. V璽lide Sultan D璽r羹lkurr璽s覺 (sk羹dar)
  3. H羹srev Keth羹d璽 D璽r羹lkurr璽s覺 (襤stanbul)
  4. Mehmed Paa D璽r羹lkurr璽s覺 (Ey羹p)
  5. M羹ft羹 Sadi elebi D璽r羹lkurr璽s覺 (K羹癟羹kkaraman)
  6. Sokullu Mehmed Paa D璽r羹lkurr璽s覺 (Ey羹p)
  7. K璽d覺z璽de Efendi D璽r羹lkurr璽s覺 (F璽tih)

T羹rbeler

  1. Yahya Efendi T羹rbesi (Beiktata)
  2. Barbaros Hayreddin Paa T羹rbesi (Beiktata)
  3. Arap Ahmed Paa T羹rbesi (F覺nd覺kl覺)
  4. Sultan S羹leym璽n T羹rbesi (S羹leymaniye)
  5. ehz璽de Sultan Mehmed T羹rbesi (ehz璽deba覺)
  6. Sultan Selim T羹rbesi (Ayasofya civ璽r覺)
  7. H羹srev Paa T羹rbesi (Yenibah癟e)
  8. ehz璽deler T羹rbesi (Ayasofya)
  9. Vezir-i 璽zam R羹stem Paa T羹rbesi (ehz璽de T羹rbesi yak覺n覺)
  10. Ahmed Paa T羹rbesi (Ey羹p)
  11. Mehmed Paa T羹rbesi (Topkap覺)
  12. ocuklar覺 i癟in in璽 ettii t羹rbe
  13. Siyavu Paa T羹rbesi (Ey羹p)
  14. Siyavu Paan覺n 癟ocuklar覺 i癟in yap覺lan t羹rbe (Ey羹p)
  15. Z璽l Mahm羶d Paa T羹rbesi (Ey羹p)
  16. emsi Ahmed Paa T羹rbesi (sk羹dar)
  17. K覺l覺癟 Ali Paa T羹rbesi (Toph璽ne)
  18. Pertev Paa T羹rbesi (Ey羹p)
  19. 璽h-覺 H羶ban T羹rbesi (sk羹dar)
  20. Haseki H羹rrem Sultan T羹rbesi (S羹leymaniye)

襤m璽retler

  1. Sultan S羹leym璽n 襤m璽reti (S羹leymaniye)
  2. Haseki Sultan 襤m璽reti (Mekke)
  3. Haseki Sultan 襤m璽reti (Med簾ne)
  4. Mustafa Paa K繹pr羹s羹 ba覺nda bir im璽ret (Edirne)
  5. Sultan Selim 襤m璽reti (Karap覺nar)
  6. Sultan S羹leym璽n 襤m璽reti (am)
  7. ehz璽de Sultan Mehmed 襤m璽reti (襤stanbul)
  8. Sultan S羹leym璽n 襤m璽reti (orlu)
  9. V璽lide Sultan 襤m璽reti (sk羹dar)
  10. Mihrimah Sultan 襤m璽reti (sk羹dar)
  11. Sultan Mur璽d 襤m璽reti (Manisa)
  12. R羹stem Paa 襤m璽reti (Rodoscukta)
  13. R羹stem Paa 襤m璽reti (Sapanca)
  14. Mehmed Paa 襤m璽reti (Burgaz)
  15. Mehmed Paa 襤m璽reti (Hafsa)
  16. Mustafa Paa 襤m璽reti (Gebze)
  17. Mehmed Paa 襤m璽reti (Bosna)

D璽r羹if璽lar

  1. SultanS羹leym璽n D璽r羹if璽s覺 (S羹leymaniye)
  2. Haseki Sultan D璽r羹if璽s覺 (Haseki)
  3. V璽lide Sultan D璽r羹if璽s覺 (sk羹dar)

Su Yollar覺 Kemerleri

  1. Bend Kemeri (Ka覺th璽ne)
  2. Uzun Kemer (Kemerburgaz)
  3. Malova Kemeri(Kemerburgaz)
  4. G繹zl羹ce Kemer (Cebecik繹y)
  5. M羹derris k繹y羹 yak覺n覺ndaki kemer (Kemerburgaz)
  6. K覺r覺k Kemer

K繹pr羹ler

  1. B羹y羹k 癟ekmece K繹pr羹s羹,
  2. Silivri K繹pr羹s羹,
  3. Mustafa Paa K繹pr羹s羹 (Meri癟)
  4. Sokullu Mehmed Paa K繹pr羹s羹 (Tekirda)
  5. Odaba覺 K繹pr羹s羹 (Halkal覺p覺nar)
  6. Kap覺aas覺 K繹pr羹s羹 (Har璽midere)
  7. Mehmed Paa K繹pr羹s羹 (Sinanl覺)
  8. Vezir-i 璽zam Mehmed Paa (Mostar) K繹pr羹s羹 (Bosna, Viigrad kasabas覺)
  9. Drina K繹pr羹s羹
  10. Kanuni Sultan S羹leyman K繹pr羹s羹

Kervansaraylar

  1. Kervansaray (Sultan S羹leym璽n 襤m璽reti yak覺n覺)
  2. Kervansaray (B羹y羹k癟ekmece)
  3. R羹stem Paa Kervansaray覺 (Rodos癟ukta)
  4. Kebeciler Kervansaray覺 (Bitpazar覺)
  5. R羹stem Paa Kervansaray覺 (Galata)
  6. Ali Paa Kervansaray覺 (Bursa)
  7. Ali Paa Kervansaray覺 (Bitpazar覺)
  8. Pertev Paa Kervansaray覺 (Vef璽)
  9. Mustafa Paa Kervansaray覺 (Ilg覺n)
  10. R羹stem Paa Kervansaray覺 (Sapanca)
  11. R羹stem Paa Kervansaray覺 (Samanl覺)
  12. R羹stem Paa Kervansaray覺 (Kar覺d覺ran)
  13. R羹stem Paa Kervansaray覺 (Akb覺y覺kta)
  14. R羹stem Paa Kervansaray覺 (Karaman Erelisi)
  15. H羹srev Keth羹d璽 Kervansaray覺 (襤psala)
  16. Mehmed Paa Kervansaray覺 (Hafsa)
  17. Mehmed Paa Kervansaray覺 (Burgaz)
  18. R羹stem Paa Kervansaray覺 (Edirne)
  19. Ali Paa ar覺s覺 ve Kervansaray覺 (Edirne)
  20. 襤br璽him Paa Kervansaray覺 (襤stanbul)

Saraylar

  1. Saray-覺 at簾k t璽miri (Beyaz覺tta)
  2. Saray-覺 ced簾d-i h羹m璽y羶n t璽miri (Topkap覺)
  3. sk羹dar Saray覺n覺n t璽miri (sk羹dar)
  4. Galatasaray覺n eski yerine yeniden in璽s覺 (Galatasaray)
  5. Atmeydan覺 Saray覺n覺n yeniden in璽s覺 (Atmeydan覺)
  6. 襤br璽him Paa Saray覺 (Atmeydan覺)
  7. Yenikap覺 Saray覺n覺n yeniden in璽s覺 (Silivrikap覺)
  8. Kandilli Saray覺n覺n yeniden in璽s覺 (Kandilli)
  9. Fenerbah癟e Saray覺n覺n yeniden in璽s覺 (Fenerbah癟e)
  10. 襤skender elebi Bah癟esi Saray覺n覺n yeniden in璽s覺 (襤stanbul ehir d覺覺)
  11. Halkal覺 P覺nar Saray覺n覺n yeniden in璽s覺 (Halkal覺)
  12. R羹stem Paa Saray覺 (Kad覺rga)
  13. Mehmed Paa Saray覺 (Kad覺rga)
  14. Mehmed Paa Saray覺 (Ayasofya yak覺n覺)
  15. Mehmed Paa Saray覺 (sk羹dar)
  16. R羹stem Paa Saray覺 (sk羹d羹r)
  17. Siyavu Paa Saray覺 (襤stanbul)
  18. Siyavu Paa Saray覺 (sk羹dar)
  19. Siyavu Paa Saray覺 (yine sk羹dar)
  20. Ali Paa Saray覺 (襤stanbul)
  21. Ahmed Paa Saray覺 (Atmeydan覺)
  22. Ferhad Paa Saray覺 (B璽yez簾d civ璽r覺)
  23. Pertev Paa Saray覺 (Vef璽 Meydan覺)
  24. Sin璽n Paa Saray覺 (Atmeydan覺)
  25. Sofu Mehmed Paa Saray覺 (Hoca Paa)
  26. Mahm羶d Aa Saray覺 (Yenibah癟e)
  27. Mehmed Paa Saray覺 (Halkal覺 yak覺n覺nda Yerg繹)
  28. 璽h-覺 H羶b璽n Kad覺n Saray覺 (Kas覺m Paa emesi yak覺n覺)
  29. Pertev Paa Saray覺 (ehrin d覺覺)
  30. Ahmed Paa Saray覺 (ehrin d覺覺)
  31. Ahmed Paa Saray覺 (Tara iftlik)
  32. Ahmed Paa Saray覺 (Ey羹p)
  33. Ali Paa Saray覺 (Ey羹p)
  34. Mehmed Paa Saray覺 (ehrin d覺覺nda, R羹stem elebi iftlii)
  35. Mehmed Paa Saray覺 (Bosna)
  36. R羹stem Paa Saray覺 (襤skender elebi iftlii)

Mahzenler

  1. Buday mahzeni (Galata K繹esi)
  2. Zift Mahzeni (Ters璽ne-i mirede)
  3. Ambar (sarayda)
  4. Ambar (Has Bah癟e Yal覺s覺)
  5. Mutfak ve kiler (sarayda)
  6. Mahzen (Unkapan覺)
  7. 襤ki adet ambar (Cebeh璽ne yak覺n覺)
  8. Kurunlu Mahzen (Toph璽ne)

Hamamlar

  1. Sultan S羹leym璽n Hamam覺 (襤stanbul)
  2. Sultan S羹leym璽n Hamam覺 (Kefe)
  3. 癟 Kap覺l覺 Hamam (Topkap覺 Saray覺)
  4. 癟 Kap覺l覺 Hamam (sk羹dar Saray覺)
  5. Haseki Sultan Hamam覺 (Ayasofya yak覺n覺)
  6. Haseki Sultan Hamam覺 (Bah癟ekap覺)
  7. Haseki Sultan Hamam覺 (Yahudiler i癟i)
  8. V璽lide Sultan Hamam覺 (sk羹dar)
  9. V璽lide Sultan Hamam覺 (Karap覺nar)
  10. V璽lide Sultan Hamam覺 (Cib璽li Kap覺s覺)
  11. Mihrimah Sultan Hamam覺 (Edirnekap覺)
  12. L羹tfi Paa Hamam覺 (Yenibah癟e)
  13. Mehmed Paa Hamam覺 (Galata)
  14. Mehmed Paa Hamam覺 (Edirne)
  15. Kocamustafa Paa Hamam覺 (Yenibah癟e)
  16. 襤br璽him Paa Hamam覺 (Silivrikap覺)
  17. Kap覺aas覺 Y璽kub Aa Hamam覺 (Sulumanast覺r)
  18. Sin璽n Paa Hamam覺 (Beiktata)
  19. Molla elebi Hamam覺 (F覺nd覺kl覺)
  20. Kaptan Ali Paa Hamam覺 (Toph璽ne)
  21. Kaptan Ali Paa Hamam覺 (Fenerkap覺)
  22. M羹fti Eb羹ss羹羶d Efendi Hamam覺 (M璽cuncu ar覺s覺)
  23. M簾rmir璽n Kas覺m Paa Hamam覺 (Hafsa)
  24. Merkez Efendi Hamam覺 (Yenikap覺 d覺覺)
  25. Nianc覺 Paa Hamam覺 (Ey羹p)
  26. H羹srev Keth羹d璽 Hamam覺 (Ortak繹y)
  27. H羹srev Keth羹d璽 Hamam覺 (襤zmit)
  28. Hamam (atalca)
  29. R羹stem Paa Hamam覺 (Sapanca)
  30. H羹seyin Bey Hamam覺 (Kayseri)
  31. Sar覺 K羹rz Hamam覺 (襤stanbul)
  32. Hayreddin Paa Hamam覺 (Zeyrek)
  33. Hayreddin Paa Hamam覺 (Karag羹mr羹k)
  34. Y璽kub Aa Hamam覺 (Toph璽ne)
  35. Haydar Paa Hamam覺 (Zeyrek)
  36. 襤skender Paa Hamam覺
  37. Odaba覺 Behruzaa Hamam覺 (ehremini)
  38. Keth羹d璽 Kad覺n Hamam覺 (Akbaba)
  39. Beykoz Hamam覺
  40. Emir Buh璽r簾 Hamam覺 (Edirnekap覺 d覺覺)
  41. Hamam (Ey羹p)
  42. Dere Hamam覺 (Ey羹p)
  43. S璽lih Paaz璽de Hamam覺 (Yenik繹y)
  44. Sultan S羹leym璽n Hamam覺 (Mekke)
  45. Hayreddin Paa Hamam覺 (Toph璽ne)
  46. Hayreddin Paa Hamam覺 (Kemeralt覺)
  47. R羹stem Paa Hamam覺 (Cib璽li)
  48. V璽lide Sultan Hamam覺 (sk羹dar)

Mimar Sinan

Mantarlar

Mantarlar (Fungi), 癟ok h羹creli ve tek h羹creli olabilen 繹karyotik canl覺lar覺 kapsayan bir canl覺lar alemi ve apkal覺 mantarlar覺n t羹m羹ne halk aras覺nda verilen genel add覺r. Halk aras覺nda K羹f mantar覺, Pas mantar覺, Rast覺k mantar覺, Maya mantar覺, Mildiy繹 mantar覺, apkal覺 mantarlar, kav mantar覺, Puf mantar覺 gibi 癟eitli isimlerle an覺lan b羹t羹n mantarlar, mantarlar (Fungi) alemi i癟ersinde incelenirler. Latince Fungi mantarlar, Fungus ise mantar anlam覺ndad覺r. D羹nyan覺n heryerinde bulunurlar. Fazla nemli yerlerde daha 癟okturlar. Yery羹z羹nde 1,5 milyon kadar mantar t羹r羹 olduu d羹羹n羹lmekte ise de g羹n羹m羹zde sadece 69.000 kadar t羹r羹 tan覺mlanm覺t覺r. ou insan, mantarlar覺n bitki olduunu d羹羹nmektedir, ancak mantarlar bitki deildir. 羹nk羹 mantarlar kendi besinlerini 羹retemezler.

Bulunduklar覺 yaam ortam覺ndaki dier canl覺lara uygun olarak genetik farkl覺l覺klar g繹steren mantarlar覺n bu 繹zellikleri, hayat zincirinin devam覺 i癟in 癟ok 繹nemlidir. Mesel璽 hemen hemen b羹t羹n bitkilerin, organik besinlerle beslenen mantar ve k繹kmantarlar覺 ile ortak bir hayatlar覺 vard覺r. Ve zannettiimiz gibi mantarlar aa癟lar覺n suyunu emen basit birer asalak deillerdir.

Mantar

K繹k mantarlar覺, 癟imen 癟al覺 ve aa癟lar覺n k繹klerini sar覺p i癟lerine n羹fuz eder. B繹ylece su emme b繹lgesini y羹zlerce kat geniletirler. B繹ylelikle bitkinin su aramas覺na katk覺da bulunmu olurlar. Bu ayn覺 zamanda topra覺n su tutma kapasitesini de art覺r覺r. stelik bu yard覺mlama bitkilerdeki hastal覺klar覺n da 繹n羹ne ge癟er. Mantarlar覺n ormanlardaki dier organizmalarla olan bu ilikileri, daha yeni yeni anla覺lmaya balanm覺t覺r. Bug羹n kesin olarak bildiimiz ey, mantarlar覺n kompleks bir yap覺 sergiledii ormanlar覺n, sal覺kl覺 bir ortama sahip olduudur. Yani mantarlar, yaad覺klar覺 b繹lgenin sal覺k g繹stergeleridir.

Arat覺rmac覺lara g繹re bug羹n, Avrupada k繹kmantarlar覺n yakla覺k %50si kaybolmutur. Bu veri, ekolojik bir fel璽ketin habercisidir. 羹nk羹 mantarlar覺n kaybolmas覺 ile 癟eitli hastal覺klar ormanlar覺 tehdit etmeye balam覺t覺r. Bu durum b繹ceklerden, kulara ve memelilere kadar t羹m canl覺 t羹rlerini tehdit etmektedir.

Mantarlar覺n azalmas覺yla birlikte nem oran覺 d羹mekte, a癟覺a 癟覺kan toprak, r羹zgarla da覺lmakta ve 癟繹lleme balamaktad覺r. B繹ylece ekosistemin ta覺ma kapasitesi zay覺flamakta ve insan n羹fusu dahil t羹m bask覺 unsurlar覺 kar覺s覺nda, 癟evrenin direnci k覺r覺lmaktad覺r.

D羹nyada insanlar覺n douuyla birlikte, insanlar tabiatta haz覺r bulduklar覺 yiyeceklerle zorunlu olarak ilgilenmilerdir. 羹phesiz ki ilk insanlar覺n yenen ve zehirliler konusunda bilgileri yoktu. Elde ettikleri bilgileri hayatlar覺n覺 kaybetmek pahas覺na 繹renmilerdir. Bu 繹renme ancak yerleme yerleri 癟evresinde, dar bir alanda kalm覺t覺r.

Mantar

襤lk yaz覺l覺 belgeler, M.S. 79 y覺llar覺nda yaam覺 olan Plinius taraf覺ndan kaleme al覺nm覺t覺r. Yazar覺n belirttiine g繹re; Roma Kral覺 Neronun olu, annesi, muhaf覺z alay覺 komutan覺 ve arkadalar覺 mantar zehirlenmesinden hayatlar覺n覺 kaybetmilerdir. Tarihi bilgilere g繹re, Buda dininin kurucusu Siddhaerta Gotama, 1534 y覺l覺nda Papa Klemens VII, 1740 y覺l覺nda Bavyere Kral覺 Karl VII, bunlardan baka F繹rdere Mozarts kendisi, kar覺s覺, 癟ocuklar覺 ve arkadalar覺 ile birlikte bilmeyerek yedikleri zehirli mantarlardan hayatlar覺n覺 kaybetmilerdir.

Antik 癟alardan beri varl覺覺 bilinen mantarlara insanlar覺n ilgisi g羹n羹m羹zde de devam etmektedir. Eski in, M覺s覺r, Roma ve Yunan uygarl覺klar覺nda mantarlar覺n gerek besin olarak gerekse ila癟 yap覺m覺nda kullan覺ld覺klar覺 bilinmektedir. Aztek ve Mayalar覺n g羹n羹m羹ze kadar ulaan eserlerinde mantar fig羹rlerine olduk癟a s覺k rastlanmaktad覺r. Amerikan yerlilerinin zehirli bir t羹r olan Amanita muscaria Pers dini ayinlerinde keyif verici olarak kullanmalar覺 olduk癟a a覺rt覺c覺d覺r. 襤ngiliz arkeoloji kay覺tlar覺na g繹re puf mantarlar覺 ile kav mantar覺n覺n yakla覺k 2000 y覺l 繹nce kanamalar覺 durdurmak amac覺 ile kullan覺ld覺覺 anla覺lmaktad覺r. Eskiden sadece doadan toplan覺p t羹ketilen mantarlar, ilk defa 16. y羹zy覺lda Fransada k羹lt羹re al覺nm覺t覺r. Daha sonra bu alanda yap覺lan 癟al覺malar gelierek devam etmi ve g羹n羹m羹zde 繹zellikle gelimi 羹lkelerde 繹nemli bir sanayi kolu haline gelmitir. T羹rkiyede k羹lt羹r mantar覺 羹retimi ile ilgili ilk 癟al覺malar 1960烽ar覺n ilk y覺llar覺nda balam覺, daha sonraki y覺llarda mantar t羹ketim al覺kanl覺覺n覺n artmas覺yla mantar yetitiricilerinin say覺s覺 da artm覺t覺r. Bu nedenle g覺da ihtiyac覺n覺n kar覺lanmas覺 ve ekonomik olmas覺 sebebiyle k羹lt羹r mantar覺 yetitiricilii d羹nyada olduu gibi 羹lkemizde de h覺zla artmaktad覺r. Makromantarlar dier 繹zelliklerinin yan覺nda 癟ok uzun zamandan beri insanlar taraf覺ndan kullan覺lan doal kaynaklardan biridir. Tarih boyunca bir癟ok hastal覺覺n tedavisinde mantarlardan haz覺rlanm覺 ila癟lar kullan覺lm覺t覺r. G羹n羹m羹zde makroskobik mantarlar覺n bir癟ok konuda t覺bbi etkiye sahip olduklar覺 bilinmektedir. Makromantarlar antibiyotik, antibakteriyal, antifungal, antiviral, antiprotozoal etkilerinin yan覺 s覺ra ba覺覺kl覺k sistemi d羹zenleyici, karacier koruyucu, kollesterol 繹nleyici, diyabet 繹nleyici etki g繹sterirler.

Mantarlar, klorofilsiz, heteretrof, ipliksi yap覺da, spor oluturan, parazit, saprofit ve simbiyoz olarak yaayan 繹karyotik organizmalard覺r. Doada geni yay覺l覺m g繹steren bu canl覺lar ekosistemdeki enerji d繹ng羹lerinin genel d羹zenleyicisi olarak bulunurlar. Baz覺 mantarlar otsu ve odunsu bitkilerin su temin etmelerine, 繹l羹 organik maddelerin par癟alanmas覺na yard覺mc覺 olurken, baz覺lar覺 bitki ve hayvanlar 羹zerinde parazit olarak yaamalar覺 sonucunda 繹nemli ekonomik kay覺plara neden olmaktad覺r. Baz覺 t羹rleri ise alglerle ortak bir yaam i癟ine girerek Liken ad覺 verilen organizmalar覺n yap覺s覺na kat覺l覺rlar. Mantarlar bu 繹zelliklerinin yan覺nda maddelerin biyolojik d繹n羹羹m羹nde, 繹zellikle mineralleme ve humuslamada 繹nemli rol oynarlar. Mantarlar zehirli maddeler 羹retmeleri yan覺nda, b羹nyelerinde a覺r metal biriktirmeleri ile de 繹nem ta覺rlar. Bu maddeler bak覺r, c覺va, 癟inko, g羹m羹, kadmiyum, kobalt, kurun, mangan, molibden, nikel, selenyum, sezyum, stronsiyum, talyum, uranyum eklinde verilebilir. Mantarlar b羹nyelerinde biriktirdikleri a覺r metal nedeniyle kirlilik indikat繹r羹 olarak da kullan覺l覺rlar.

Mantarlar覺n vejetatif yap覺s覺 silindirik t羹ps羹 iplik癟iklerden meydana gelmitir. Bu t羹ps羹 iplik癟iklerin her birine hif ad覺 verilir. Hifler bir araya gelerek a eklinde bir yap覺 olutururlar. Buna miselyum denir. Miselyumlardan mantar覺n esas vejetatif yap覺s覺 olan tallus meydana gelir. Mantarlar覺n 癟eper yap覺lar覺 癟ounlukla kitin i癟erir. Baz覺 mantarlarda ise sel羹lozdur. Bir癟ok mantarda 癟eper yap覺s覺 saf kitin sel羹loz deildir. Bu ana 癟eper maddelerine t羹r ve hifin yap覺s覺na bal覺 olarak lignin, kalloz ve dier baz覺 organik maddeler girebilir. H羹crelerinde bir veya daha fazla say覺da 癟ekirdek ve her 癟ekirdek i癟inde mutlaka bir 癟ekirdek癟ik bulunur. N羹kleus i癟inde 2-8 aras覺 kromozom bulunur.

Mantarlar klorofilsiz ve genel olarak renksizdirler. Fakat baz覺 t羹rlerin 繹zellikle 癟eperlerinde melanin maddesinin birikmesiyle koyu bir renk ortaya 癟覺kar. Yedek besin maddesi olarak glikojen, ya ve bazen de mannitol depo eder, niasta bulunmaz.

Mantarlar hem eeysiz hem de eeyli olarak 羹rerler. Eeysiz 羹reme 癟eitli sporlarla meydana gelir. Suda yaayanlarda kam癟覺l覺 ve 癟覺plak zoosporlar vas覺tas覺yla, karada yaayanlarda ise sporangium (kapal覺 keseler) ad覺 verilen spor keseleri i癟inde oluan endospor veya hiflerin ucunda oluan ekzosporlar ile 羹reme salan覺r. Eeyli 羹reme ise izogami (birleen gametlerin morfolojik yap覺lar覺 ayn覺, fizyolojik 繹zellikleri farkl覺), anizogami (gametler kam癟覺l覺 biri b羹y羹k, dieri k羹癟羹k), oogami (gametlerden biri b羹y羹k ve kam癟覺s覺z, dieri k羹癟羹k ve kam癟覺l覺), gametangiogami ve somatogami ile ger癟ekleir.

Mantar

Mantar Zehirlenmesi Nedir?

Baz覺 apkal覺 mantarlar覺n i癟erdii zehirlii bileiklerin neden olduu hastal覺k belirtileri mantar zehirlenmesi ya da misetismus olarak tan覺mlan覺r. Zehirli olduu belirlenen mantarlar zehir etkisi g繹steren baz覺 bileikleri ihtiva ederler. Bunlar; Amanitin, Alloviroidin, Crustilinol, Dermocybin, Gyromitrin, 襤botenik asit, 襤lludin, 襤nvolitin, Koprin, Muscarin, Muscimol, Muscozone, Naemotolin, Orellanin, Phalloidin, Phallisin, Pistillarin, Virodin, Xerocomik asit vb. Belirtilerin iddeti yenen mantar miktar覺na g繹re deiiklik g繹sterir. Mantar覺 yedikten sonra ilk belirtilerin g繹r羹lmesine kadar ge癟en s羹reye latent d繹nem denir. Lamelli (gilli) apkal覺 mantarlardan imdiye kadar yakla覺k olarak 4000 t羹r tespit edilmi ve ancak bunlardan 30 veya 40第彫覺n zehirli olduu anla覺lm覺t覺r. Zehirli olanlar覺n zehirli olduklar覺na dair y羹zeylerinde herhangi bir iaret yoktur.

Mantar Zehirlenmelerinde Nas覺l Davran覺l覺r?

Hasta ilk imk璽nda hemen doktora g繹sterilmelidir. Doktor gelmeden 繹nce, k羹癟羹k dile dokunmakla veya i癟inde tuz eritilmi 覺l覺k su, tuzlu yas覺z ayran veya baka bir kusturucu i癟irmekle hasta kusturulmaya 癟al覺覺lmal覺d覺r. Mide ve kar覺n ar覺lar覺 s覺cak bir eyle bast覺rmak suretiyle teskin edilebilir. Eer hasta ateli ise, aln覺na ve beline bir buz kompresi konulmal覺d覺r. Kalp faaliyeti (eer ihtiya癟 varsa), kuvvetli koyu kahve ile veya tuzlar koklatarak tahrik edilmelidir. Eer hasta bayg覺n ise, uursuz ise, y羹z羹ne souk su serpmeli veya amonyak buhar覺 teneff羹s ettirilmelidir. Ay覺ltmak i癟in asla hi癟bir alkoll羹 i癟ki kullan覺lmamal覺d覺r. Nihayet, laboratuar muayenesi i癟in mide kusmuklar覺 muhafaza etmek esast覺r, 癟羹nk羹 bunlara dayanarak daha sonraki t覺bbi m羹dahale tayin edilecektir.

Halk aras覺nda zehirli ve yenen mantarlar覺n birbirinden ayr覺lmas覺n覺 salad覺覺 ileri s羹r羹len aa覺daki inan覺lar覺n hi癟bir bilimsel deeri yoktur.

  • Mantar kopar覺l覺nca zehirli ise i癟 k覺sm覺n覺n rengi hemen mavileir.
  • Mantar g羹m羹 bir ka覺k veya para ile kaynat覺ld覺覺nda, mantar zehirli ise g羹m羹 karar覺r.
  • Zehirli mantarlar覺 salyangozlar yemezler.
  • Ho kokulu ve lezzetli olan ve apkas覺ndan bir par癟a kopar覺ld覺覺nda i癟 k覺sm覺n覺n rengi deimeyen mantarlar tehlikesizdir.
  • ay覺rlarda yetien mantar t羹rleri zehirsizdir.
  • Aa癟lar 羹zerinde yetien mantarlar zehirsizdir.
  • Tuzlu veya sirkeli suda kaynatmak mantar覺n zehirliliini ortadan kald覺r覺r. Zehirli veya yenen mantarlar ayr覺 ayr覺 topraklarda yetiir.
  • Kurutulmu mantar zehirli deildir.
  • Piirmek mantar覺n zehirliliini ortadan kald覺r覺r.
  • Mantar覺 yourt ile birlikte yemek zehirlemeyi 繹nler.
  • Canl覺 odunda gelien mantarlar zehirsiz, 繹l羹 odundakiler zehirlidir.
  • 襤lkbaharda 癟覺kan mantarlar yenilebilir.
  • Yan覺nda pasl覺 demir par癟alar覺 bulunan mantarlar zehirlidir.
  • K覺r覺ld覺覺 veya ezildii zaman s羹t gibi s覺v覺 ak覺tan mantarlar zehirlidir.
  • Y羹zeyi yap覺kan olan mantar t羹rleri zehirlidir.

Mantarlar as覺l olarak 羹癟 gruba ayr覺l覺r.

  1. Yenen mantarlar doada kendiliinden yetien mantarlard覺r. 2000-3000 civar覺nda t羹r羹 vard覺r. 襤nsanlar, yene mantarlar覺n biyolojik 繹zellikleri ile yetime yerlerinin 繹zelliklerini tespit ederek tabiat artlar覺n覺 temin etmek suretiyle mantarlar覺 yetitirmeleriyle k羹lt羹r mantarc覺l覺覺 ortaya 癟覺km覺t覺r.
  2. Zehirli mantarlar doada kendiliinden yetien mantarlar olup, bilmeyerek yenildiinde insan覺, zehirleme yolu ile hastaland覺ran, daha ileri safhalarda insan覺 繹ld羹rebilen mantarlardand覺r. Bunlar say覺 olarak 70 kadar t羹re sahip olup, bunlar覺n i癟inde 10 t羹r羹 gerekli tedavi olmazsa 繹ld羹r羹r. Dier t羹rleri zehirler fakat 繹l羹m meydana getirmez.
  3. Yenmez mantarlar doada 癟ok s覺k rastlanan bu mantarlar覺n 1500-2000 kadar t羹r羹 vard覺r. Bu mantarlar g繹r羹n羹羹, sertlii, rengi, kokusu ve iyi bir g覺da deeri olmad覺覺 i癟in yenmez olarak tan覺mlanm覺t覺r. Bu mantarlar yemeklik olarak kullan覺ld覺覺nda haz覺ms覺zl覺k gibi rahats覺zl覺klar verir, fakat insan覺 zehirlemezler.

Mantar

Tedavide Mantarlar

Mantarlar覺n, yaam alanlar覺n覺n sal覺k g繹stergesi olduunu belirtmitik. imdi ise bozulan ekosistemin yeniden eski s覺hhatine kavuturulmas覺nda, mantarlar覺n ne gibi bir katk覺lar覺n覺n s繹z konusu olduuna bakal覺m:

Washingtondaki Battelle laboratuarlar覺; bilimi, 癟evre sal覺覺n覺 gelitirmek i癟in, k璽r amac覺 g繹zetmeden kullanan bir kurulutur. ABD ve dier 羹lkeler, zehirli at覺klardan kurtulmak i癟in 癟eitli 癟繹z羹m yollar覺 arat覺ran bu kurulutan yararlanmaktad覺rlar.

Dr. Jack Word taraf覺ndan bir ka癟 y覺ld覺r s羹rd羹rmekte olduu deneyler sonunda olduk癟a ilgin癟 eyler kefetti. 襤lk yapt覺覺 癟al覺malar, istiridye mantarlar覺n覺n a覺r petrol羹 par癟alayabildiklerini ve zehirli ve inat癟覺 polycyclic aromatic hydrocarbons (PHA)覺n %97sinden fazlas覺n覺 ve alkanilerin %80烹nden fazlas覺n覺 ayr覺t覺rabildiklerini g繹stermitir.

Burada yap覺lan bir deneyde, i癟ine dizel ya覺, motor ya覺, benzin ve dier petrol 羹r羹nleri ile kar覺t覺r覺lm覺 bir toprak y覺覺n覺na canl覺 istiridye mantarlar覺na ait sporlar kat覺ld覺. D繹rt hafta sonra toprak tabakas覺 羹zerindeki 繹rt羹 kald覺r覺ld覺. Y覺覺ndan mantarlar f覺k覺rmaktayd覺. Her biri 30 cm. 癟ap覺nda olan istiridye mantarlar覺, toprak y羹zeyi bir batan bir baa kaplam覺t覺. Mantarlar test edildiinde b羹nyelerinde her hangi bir petrol 羹r羹n羹 ta覺mad覺klar覺 anla覺ld覺. Sekiz hafta sonra mantarlar 癟羹r羹d羹. Bu sefer 癟ok daha a覺rt覺c覺 bir durum ortaya 癟覺kt覺. 羹r羹yen mantarlar, sinekleri etraflar覺na toplamaya balad覺lar. 羹nk羹 mantar sinekleri, 癟羹r羹m羹 mantarlar覺 bulur ve sporlar覺 midelerine doldurarak baka yerlerlere ta覺yarak yay覺lmalar覺n覺 salarlar. Sineklerin ard覺ndan b繹lgeye bir s羹r羹 b繹cek ak覺n etti. Ve en sonunda da kular geldi. Tabii kular, toprak 羹zerine bir y覺覺n bitki tohum b覺rakt覺lar. K覺sa bir zaman sonra bu petrol at覺klar覺yla kirli toprak alan, bilim adamlar覺n覺n ak覺n bak覺lar覺 aras覺nda her yerinden hayat f覺k覺ran k羹癟羹k bir vahaya d繹n羹t羹.

12 hafta kadar sonra b羹t羹n petrol at覺klar覺 mantarlama ile temizlendi ve toprak i癟indeki kompleks topluluk gelierek daha da verimli bir b繹lgeye d繹n羹t羹. Son olarak toprak yeniden test edildi ve tamamen zehirden ar覺nm覺 olduu g繹r羹ld羹.

Bir baka arat覺rma sonucuna g繹re ise baz覺 mantar t羹rlerinin, bileenlerinin baka bir ekilde tahrip edilmesi 癟ok zor olan biyolojik ve kimyasal silahlardaki maddelerin imha edilmesinde kullan覺labilecei sonucuna var覺ld覺. Mesel璽 1. K繹rfez Sava覺 s覺ras覺nda kullan覺lan sinir gaz覺 t羹r羹 olan sarin ve soman bu yolla imha edilebiliyordu.

Her ne kadar mantarlar覺n sadece birka癟 t羹r羹n羹 incelemi olsak ta, gezegenimizin en eski sakinleri olarak yarad覺l覺lar覺ndaki adaptasyon kabiliyeti sebebiyle milyonlarca senedir nesillerini devam ettirmitir. Bu adaptasyon mekanizmas覺, h覺zl覺 deien 癟evrede ekolojik denge ve dayanma kuvveti i癟in temel tekil eder.

Biz insanlara d羹en, mantarlar覺, yarat覺lm覺 hi癟 bir canl覺 varl覺a yapmamam覺z gerektii gibi, k羹癟羹msememek, gereksiz g繹rmemek ve ilkel ya da az gelimi gibi isimlendirmelerle etiketleyerek, canl覺lar 璽leminin bir basama覺na t覺k覺t覺rmak yerine, onlardaki harik羶lade yarat覺l覺 mucizelerini arat覺rmakt覺r. B繹ylece, yery羹z羹nde bizler i癟in yarat覺lm覺 hizmetk璽rlar覺 tan覺y覺p, onlardan faydalanman覺n yollar覺n覺 bulabiliriz. Kim bilir daha vazifesinden haberdar olmad覺覺m覺z nice varl覺k, mantarlar gibi, yery羹z羹n羹n ormanlar覺n覺 korurken, bu gezegendeki geleceimizi de muhafaza etmek i癟in 癟al覺t覺r覺lmaktad覺rlar.

in T覺rt覺l Mantar覺

Tiens Kordiseps (Cordyceps Sinensis) olarak bilinen in t覺rt覺l mantar覺d覺r. Sadece inin Tibet, Si癟uan, Yunnan, Tsinhay gibi platolar覺nda bulunan otluk ve batakl覺klarda yaayan bir t羹r yerel canl覺d覺r.

T覺rt覺l mantar覺n覺n b羹y羹mesi ger癟ekten a覺rt覺c覺d覺r. Bu mantar k覺覺n bir b繹cek (larva formunda) k覺 uykusuna yatt覺覺 zaman onun dola覺m sistemine girer. Mantar覺n iplik癟ikleri larvada besin al覺m覺 sonras覺 o kadar h覺zl覺 bir ekilde b羹y羹mektedir ki en sonunda her eyi kaplayan bir kabuk oluturur. Daha sonra t覺rt覺l bu y羹zden 繹lmekte ve kabuu bir kozaya d繹n羹mektedir. Sonraki sene yaz mevsimi geldiinde kurt癟uun 羹st k覺sm覺 yerden d覺ar覺 癟覺kar ve bir ota d繹n羹羹r. Bu bitki k覺sm覺ndan Cordyceps elde edilmektedir.

in t覺rt覺l mantar覺, deniz seviyesinden 3500 m y羹kseklikte yaad覺覺 i癟in 癟ok dayan覺kl覺 bir yap覺ya sahiptir. Hayatta kalmak i癟in yaln覺zca o platolarda bulunan Polygonum aviculare L, Astragalus ve Ophiopogon aa癟lar覺n覺n k繹kleriyle beslenmektedir. Toprak alt覺nda ge癟en 2 senelik geliim s羹reci s覺ras覺nda uzun bir s羹re a癟l覺k, souk ve oksijen eksiklii yaamaktad覺r. Mantar覺n g繹vdesi, besin maddeleri a癟覺s覺ndan ve biyolojik bileim a癟覺s覺ndan o platolarda yetien bitkiler kadar zengindir.

Geleneksel in T覺bb覺nda ginseng ve t羹yl羹 geyik boynuzu ile birlikte en 繹nemli 3 g羹癟l羹 ila癟 aras覺nda yer almaktad覺r. Bu mantar inde sal覺覺 korumak amac覺yla 1200 seneden bu yana kullan覺lmaktad覺r. ok eski zamanlarda inliler bu mantar覺 tanr覺n覺n l羹tf羹, bir t覺ls覺m olarak kabul etmilerdir. Bu g羹ne kadar ge癟en s羹re i癟inde in t覺rt覺l mantar覺 bir癟ok hastal覺k i癟in yeri doldurulmaz bir 癟are olduunu ispatlam覺t覺r. Tianshi irketi, y羹r羹tt羹羹 bilimsel arat覺rmalarda, en son teknolojiyi birletirerek, b羹nyesi zay覺f insanlar i癟in 繹zel olarak 羹rettii biyoaktif doal besin takviyesi Kordiseps kaps羹lleri sizlere gururla sunar.

Profilaksi i癟in kordiseps kullan覺m alanlar覺: Ba覺覺kl覺k sisteminin d羹zenlenmesi i癟in kullan覺lan 癟ok y羹ksek etkili bir 癟aredir. D羹zenleme eilimi 2 yoldan olumaktad覺r: Hem ba覺覺kl覺覺 g羹癟lendirebilir, hem de baz覺 insanlarda bulunan fazla ba覺覺kl覺k g羹c羹n羹 azalt覺r. Doal bir antibiyotiktir. Kordiseps bir癟ok patojenik bakteriye kar覺 antibakteriyel etki yaratabilir. Pn繹mokok, streptokok ve stafilakok aureus bunlara dahildir.

Antifilojistik etkisi: Kordisepsin bu nitelii hidrokortizondan 3 kat daha y羹ksektir. l癟羹l羹 bir ekilde kan damarlar覺n覺 genileterek kalp ve akcierdeki kan dola覺m覺n覺 younlat覺r覺r. Kordiseps, koroner damardaki kan dola覺m覺n覺 d羹zenlendii i癟in, damarda t覺kan覺kl覺k yaratan p覺ht覺n覺n olumas覺n覺 engelleyebilir.

Kordiseps, yorgunlua kar覺 direnci artt覺rabilir, oksijen a癟l覺覺na kar覺 dayan覺kl覺l覺k salar ve kandaki lipid seviyesini azaltabilir. Sinir sistemini rahatlat覺r. Ayr覺ca h羹crelerin antioksidan yeteneini artt覺rabilirle gibi farmakolojik 繹zellikler ta覺maktad覺r.

Yukar覺da bahsettiimiz b羹t羹n farmakolojik etkileri, kordisepsin bir癟ok hastal覺覺n tedavisinde kullan覺m覺 i癟in bilimsel bir temel oluturmaktad覺r. eitli laboratuvar arat覺rmalar覺ndan ve hastane g繹zetimlerinden sonra kordisepsin 羹癟 繹nemli 繹zellii vurgulanmaktad覺r.

  • ok geni ama癟l覺 kullan覺m kapasitesi
  • Hastal覺k tedavisini destekleyerek
  • ok daha etkili sonu癟lar al覺nmas覺
  • Toksin i癟ermemesi ve hi癟bir yan etkisinin bulunmamas覺d覺r.

Kordisepsin G繹sterdii 襤yiletirici Etkiler

Solunum yollar覺 rahats覺zl覺klar覺: 繹ks羹r羹k, nefes darl覺覺, nefes yetmezlii, terleme, akcier zay覺fl覺覺ndan kaynaklanan halsizlik, bitkinlik vb. Bu 羹r羹n羹 kullanarak rahats覺zl覺klar覺n giderilmesine ve zat羹rree, ast覺m, amfizem gibi hastal覺klar覺n tedavisinde h覺zl覺 bir iyiletirici etkiye sahip olduunu g繹receksiniz ve 癟ok iyi bir sonuca ula覺rs覺n覺z.

B繹brek hastal覺klar覺: Modern t覺p taraf覺ndan kordisepsin b繹breklerdeki metabolizmay覺 iyiletirdii kan覺tlanm覺t覺r. Kordisepsin iyiletirici etkileri, b繹brek h羹crelerinin t羹m fonksiyonlar覺n覺n daha h覺zl覺 ger癟ekletirilmesi idrardaki toksinlerin ekskresyonu ger癟eklemektedir. 襤la癟 tedavilerinin b繹brek dokular覺na ve kanallar覺na verdii patolojik hasarlar, kordiseps taraf覺ndan onar覺lmaktad覺r. B繹breklerin yeniden enfeksiyon kapmas覺n覺 ve hiperfosforemiyi 繹nler. B繹brek ve akcier hastal覺klar覺nda g繹r羹len bel ve ayak ar覺lar覺, emisyon ve s覺k idrara 癟覺kma sorunlar覺n覺n giderilmesi a癟覺s覺ndan kordiseps 癟ok iyi sonu癟lar verebilmektedir.

Kalp damarlar覺 hastal覺klar覺: Kordiseps, koroner damarlardaki kan dola覺m覺n覺 s羹rekli belli bir hacim ve h覺zda tutma ve kandaki kalsiyum ve fosfor dengesini salama konusunda 癟ok etkilidir. Koroner hastal覺klar覺n s羹rekli tedavisinde 癟ok deerli bir ila癟 olan kordiseps, koroner damarlardaki kolajen t羹remesi, trombositlerin oluum ve geliimini durdurma konusunda da 癟ok iyi bir etki g繹stermektedir. 襤nhibisyon kat say覺s覺 %13.3 ila %48.5涪 ulamaktad覺r.

Hepatit ve karacier sirozu: Kordiseps karacierin t羹m fonksiyonlar覺n覺 dorudan iyiletirme g羹c羹ne sahiptir. u anda inde karacier sirozu tedavisinde kullan覺lan en iyi 癟aredir. 襤thal edilen enterferans ila癟lar sar覺 覺rktaki insanlar i癟in 癟ok b羹y羹k etkiye sahip deildir ve ayr覺ca kordiseps i癟eren 羹r羹nlerle kar覺lat覺r覺ld覺覺nda, fiyat覺n覺n 癟ok daha y羹ksek olduu g繹r羹lmektedir.

Kan hastal覺klar覺: Kandaki trombositlerin normal say覺da bulunmas覺na ramen v羹cutta 癟eitli kanamalar覺n meydana gelmesi (protopati atrombositopenik purpura) destek tedavisinde 癟ok a癟覺k yarar覺 g繹r羹lmektedir. L繹semi hastal覺覺n覺n tedavisinde kordiseps ile yap覺lan destek tedavisi, belli bir etki g繹stererek l繹seminin, kan kanserine d繹n羹mesini 繹nlemektedir.

Kanser hastal覺klar覺: Kordisepsin geni kapsaml覺 farmakolojik 繹zellikleri insan v羹cudunda karacier, b繹brek, kan damarlar覺 ve solunum organlar覺 gibi en 繹nemli organlar 羹zerinde yenileme etkisi g繹sterdii i癟in, tedavide bu 羹r羹n kanserin son aamas覺nda dahi iyiletirici etkiler g繹stermektedir. Yukar覺da belirtmi olduumuz 羹zere kordiseps, 繹nemli organlardaki k繹t羹 huylu t羹m繹rlerin h羹cre merkezlerine dorudan m羹dahale ederek hasta organ覺n iyilemesine yard覺mc覺 olmaktad覺r. Bu etkinin yan覺 s覺ra kordiseps l繹kosit faaliyetlerini artt覺rarak kimya terapisinin daha etkili olmas覺n覺 salar. 襤yi huylu beyin t羹m繹r羹 olan hastalar覺n s羹rekli tedavisinde kordiseps kusursuz bir 癟aredir.

Antitoksin faaliyetleri: Kordiseps toksin i癟ermeyen, tamamen doal bir madde olmas覺n覺n yan覺 s覺ra, metabolizmay覺 iyiletirerek karacier, b繹brek, akcier gibi organlar覺n h羹cre yenilenmesine ve t羹m v羹cudun toksinler ve ila癟 kal覺nt覺lar覺ndan ar覺nd覺r覺lmas覺na yard覺mc覺 olmaktad覺r.

G羹nl羹k Hayatta Kordisepsin Genel Sal覺k Kazand覺r覺c覺 Etkileri

Kordiseps g羹癟lendirme ve yeniden oluturma etkisine sahip m羹kemmel bir 羹r羹nd羹r. Hastal覺klar覺 iyiletirmek ve insan覺 hastal覺klardan korumak i癟in kusursuz bir 羹r羹nd羹r. Tianshi Kordiseps Kaps羹lleri douda bulunan kordisepsin doal miselininden 羹retilmektedir. Modern teknoloji kullan覺larak elde edilen kordiseps 繹zlerinin mayalanma s羹resi tamamland覺ktan sonra elde edilen k覺vam toz haline getirilerek yumuak kaps羹llere doldurulur. Kordiseps, insan覺n ba覺覺kl覺k sistemini g羹癟lendirip, v羹cudun dayan覺kl覺l覺k g羹c羹n羹 artt覺rarak, kanser h羹crelerini ve 繹zellikle t羹m繹r t羹rlerini yenmektedir. Bu 羹r羹n, hormonlar ve benzer uyar覺c覺 maddeler i癟ermemektedir. B羹nyesi zay覺f olan, ba覺覺kl覺覺 alt seviyede olan, 癟abuk yorulan, obezite ve kanser hastal覺klar覺 olan insanlar i癟in m羹kemmel bir 羹r羹nd羹r.

Afrika K覺tas覺

Genel zellikleri

Eski d羹nya karalar覺ndan birisi olan Afrika, 30218000 km簡 y羹z 繹l癟羹m羹 ile k覺talar aras覺nda Asya ve Amerika’n覺n ard覺ndan 羹癟羹nc羹 s覺rada gelir. Afrika ad覺, Kartaca’ya ilk defa ayak basan Romal覺larca “Afri” veya “Africani” denilen oymaklar覺n ad覺ndan esinlenerek verilmitir. Afrika ad覺 bu 羹lkeye “P繹n” savalar覺 s覺ras覺nda verilmitir. O zamana kadar Yunanl覺 yazarlar bu k覺taya “Libya” yani “Lebular Diyar覺” derlerdi. Fakat M.S. 1 y羹zy覺l sonlar覺nda bu isim b羹t羹n k覺ta i癟in kullan覺lmaya baland覺. Afrika terimi daha sonra Arap癟a’ya “襤frikaya” eklinde ge癟mitir.

Afrika kuzey-g羹ney dorultusunda Tunus’taki Beyaz Burun (37簞 22′ 20″ K Paraleli) ile G羹ney Afrika Cumhuriyeti’ndeki Ahulhas Burnu (34簞 50’28” G Paraleli) aras覺nda 8025 km boyunda, dou bat覺 dorultusunda ise; Somali’deki Ras Hafun Burnu (51簞 25′ 27″ D Meridyeni) ile Senegal’deki Yeil Burun (17簞 31′ 17″ B Meridyeni) aras覺nda 7416 km geniliindedir. Afrika kuzeyden Akdeniz ile s覺n覺rlan覺rken kuzeydouda S羹vey kanal覺 ile Asya’dan ayr覺l覺r. K覺ta douda K覺z覺ldeniz ve Hint Okyanusu ile komudur. Bab羹lmendep Boaz覺 Arap Yar覺madas覺na 18 km yakla覺r. K覺tan覺n g羹neyi yine Hint Okyanusu, bat覺s覺 Atlas Okyanusu ile 癟evrilidir. K覺ta kuzeybat覺da Avrupa’dan 14 km geniliindeki Cebeli Tar覺k Boaz覺 ile ayr覺l覺r.

Afrika k覺y覺lar覺n覺n a癟覺覺ndaki birka癟 ada, geleneksel olarak k覺tan覺n birer par癟as覺 say覺l覺r. Bunlar覺n en 繹nemlisi olan Madagaskar d羹n簫yan覺n d繹rd羹nc羹 b羹y羹k ada覺d覺r ve birka癟 k羹癟羹k adayla birlikte Madagaskar Cumhuriyeti’ni oluturur. Afrika k覺y覺lar覺n覺n a癟覺覺ndaki 繹b羹r adalardan Mauritius ba覺ms覺z bir devlettir. Zengibar Adas覺 Tanzanya’n覺n, Bioko ise Ekvator Ginesi’nin y繹netimindedir.

襤klim koullar覺 Afrika’y覺 deiik b繹lgelere ay覺r覺r. Ekvatorun kuzeyinde ve g羹neyinde yamur ormanlar覺 kua覺 uzan覺r. Yamur ormanlar覺n覺n s覺n覺r覺ndan balayan savanlar (otlaklar) kuzeyde Sahra, g羹neybat覺da Kalahari 癟繹llerine a癟覺l覺r. 繹l iklimi daha kuzeye 癟覺k覺ld覺覺nda yerini Akdeniz k覺y覺lar覺n覺n, daha g羹neye inildiinde de G羹ney Afrika’n覺n 覺l覺man iklim koullar覺na b覺rak覺r. Bu iklim farkl覺l覺klar覺 Afrika insan覺n覺n yaam覺n覺 ve tarihini de bi癟imlendirmitir. Yaam koullar覺n覺n g羹癟 olduu orman ve 癟繹llerde k羹癟羹k topluluklar halinde yaayan insanlar, d羹zl羹k yerlerde ve savanlarda b羹y羹k devletler kurabilmilerdir. G羹neydeki ve kuzeydeki 覺l覺man k覺y覺lar ise y羹zy覺llar boyunca Asyal覺 ve Avrupal覺 g繹癟menleri kendine 癟ekmitir.

襤klim ve Bitki rt羹s羹

S覺cak kuak iklimieri (Ekvatoral ve savan) etkilidir. Kuzeyde B羹y羹k Sahra, g羹neyde Kalahari 癟繹l iklimlerinin g繹r羹ld羹羹 yerlerdir. Akdeniz k覺y覺s覺nda ve G羹ney Afrika’n覺n Kap B繹lgesinde Akdeniz iklimi etkili olmaktad覺r. Afrika iklimi b繹lgeden b繹lgeye deiiklik g繹stermektedir. En y羹ksek tepelerinde yar覺 Arktik iklimi g繹r羹l羹r. K覺tan覺n kuzeyinin b羹y羹k b繹l羹m羹 癟繹l ve kurakt覺r, orta ve g羹ney b繹lgeleriyse savanlar ve yamur ormanlar覺 bar覺nd覺r覺r. Ge癟i b繹lgelerinde bitki 繹rt羹s羹 sahel ve bozk覺r gibi deiik ekillerdedir. Afrika d羹nyan覺n en s覺cak k覺tas覺d覺r, kurak alanlar ve 癟繹ller y羹zeyinin %60’覺n覺 kaplar. G羹n羹m羹ze kadar 繹l癟羹lm羹 olan en y羹ksek s覺cakl覺k 1922’de Libya’da 繹l癟羹lm羹t羹r (58簞C).

Afrika’n覺n b羹y羹k b繹l羹m羹 tropikal ve astropikal iklim kuaklar覺nda yer al覺r. Yaln覺z k覺tan覺n kuzeyindeki Akdeniz k覺y覺lar覺nda, G羹ney Afrika Cumhuriyeti’nin g羹ney ve g羹neybat覺 kesimleri ile k覺tan覺n dousundaki y羹ksek yerlerde 覺l覺man iklim egemendir. Bu iklim kuaklar覺n覺 belirleyen en 繹nemli etken ald覺klar覺 ya覺 miktar覺d覺r. B羹t羹n y覺l ya覺 alan ekvator yak覺n覺ndaki d羹zl羹klerde y覺l覺n 160 g羹n羹 iddetli ya覺 g繹r羹l羹r. Bat覺 k覺y覺s覺 ormanlar覺 da bol ya覺 al覺r. Ekvator kua覺n覺n kuzeyi ve g羹neyi y覺l覺n be-alt覺 ay覺nda kesinlikle ya覺l覺d覺r. Bu ya覺lar覺, ara s覺ra saanaklarla kesilen kurak bir mevsim izler. G羹neye ve kuzeye gidildik癟e azalan ya覺 Sahra ve Kalahari 癟繹llerinde iyice azal覺r. K覺y覺n覺n 覺l覺man kua覺 k覺 aylar覺nda genellikle orta ya覺l覺d覺r. Afrika’n覺n b羹y羹k b繹l羹m羹nde s覺cakl覺k fazla deimez ve 癟繹ller ile ekvatordaki kimi b繹lgeler d覺覺nda, ender olarak 27簞C’nin 羹st羹ne 癟覺kar. Sahra’da ise g羹nbat覺m覺ndan sonra s覺cakl覺k donma noktas覺na d羹ebilir. Afrika’n覺n dousundaki ve g羹neyindeki dal覺k b繹lgeler bat覺s覺ndaki al癟ak b繹lgelerden daha serindir.

Afrika’n覺n b羹y羹k b繹l羹m羹 ya savanlar ya da 癟繹llerle kapl覺d覺r. S覺k ormanlar k覺tan覺n ancak onda birine yay覺l覺r. S覺cak ve nemli ekvator b繹lgelerinde sert odunlu, y羹ksek aa癟lardan oluan tropikal yamur ormanlar覺 yetiir. Tepede birleen aa癟 dallar覺, 癟ok az g羹ne 覺覺覺 ge癟iren, 癟at覺 gibi bir kubbe oluturur. I覺覺n azl覺覺 nedeniyle orman taban覺ndaki bitki 繹rt羹s羹 seyrektir. Afrika’n覺n tropik b繹lgelerinde, tar覺m alanlar覺 a癟mak i癟in y羹ksek aa癟l覺 ormanlar kesilince bunlar覺n yerini daha k覺sa boylu ve daha az yararl覺 aa癟lar alm覺, bu yeni ormanlar覺n taban覺nda s覺k bir bitki 繹rt羹s羹 gelimitir. K覺tan覺n bu b繹lgelerindeki aa癟lar k覺覺n yapraklar覺n覺 d繹kmeyen t羹rlerdendir. Orman kua覺n覺 癟evreleyen daha kurak iklim b繹lgelerinde, otlaklar覺n ve yer yer ormanlar覺n bulunduu savanlardaki bitki 繹rt羹s羹n羹n boyu 3,5 metreye ula覺rken 癟繹llere doru bitkilerin boyu k覺sal覺r ve bozk覺r otlar覺na d繹n羹羹r. Buralardaki a癟覺k alanlar tah覺l 羹retimine ve hayvanc覺l覺a elverilidir. Savanlar覺n kuzeyinde ve g羹neyinde iklim giderek kurakla覺r, otlaklar覺n yerini 癟繹ller al覺r. Zaman zaman yaan iddetli yamurlar覺n hemen buharlat覺覺 Sahra’y覺 insanlar binlerce y覺ld覺r vahadan vahaya ulaarak ge癟mektedir. Yeralt覺 su kaynaklar覺yla beslenen bu vahalar hurma aa癟lar覺n覺n ve baka bitkilerin yetitii tek sulak alanlard覺r. Afrika’n覺n g羹ney ve kuzeyindeki k覺y覺 b繹lgelerinde Akdeniz tipi bitki 繹rt羹s羹 egemendir. Dal覺k b繹lgelerde iklim ve bitki 繹rt羹s羹 y羹kseklie bal覺 olarak deiir.

Akarsular ve G繹ller

ok deiik y羹zey bi癟imlerini bar覺nd覺ran Afrikan覺n dousu ve g羹neyi y羹ksek, bat覺s覺 daha al癟akt覺r. Doudaki y羹ksek b繹lge, kuzeyde Etiyopya’n覺n 4500 metreyi ge癟en dal覺k alanlar覺ndan g羹neyde 3300 metreyi ge癟en Draken Dalar覺’na (Drakensberg) kadar uzan覺r. Bu iki b羹y羹k dal覺k b繹lgenin aras覺nda Dou Afrika Yaylas覺, G羹ney Afrika ve Zimbabve’ nin bozk覺rlar覺 gibi daha al癟ak yaylalar yer al覺r. Dal覺k alan Afrika’n覺n dousunda en b羹y羹k y羹kseltilere ula覺r. Bunlar, Orta Kenya’daki Kenya Da覺’n覺n karlarla kapl覺, 5199 metre y羹kseklikteki doruu ile Tanzanya’daki, 5895 metre y羹kseklikteki Kilimanjaro Da覺’d覺r. Bat覺ya doru arazi giderek al癟al覺r ve dal覺k alanlar seyrekleir. Sahra’daki Ahaggar ve Tibesti dalar覺n覺n en y羹ksek noktas覺 3415 metre, Fas’tan balayarak Cezayir ve Tunus’a kadar uzanan Atlas Dalar覺’n覺n en y羹ksek tepesi ise 4165 metredir. Bat覺 Afrika’n覺n en y羹ksek b繹l羹m羹, 4000 metreyi ge癟en Kamerun Da覺 ile 1500 metreye ulaan Gine Dalar覺’d覺r. K覺tan覺n en 癟arp覺c覺 y羹zey bi癟imleri, Rift Sistemi olarak bilinen, doudaki bir dizi 癟atlak ya da u癟urumdur. Asya’n覺n bat覺s覺ndan Afrika’n覺n dousuna kadar iki k覺tada 6400 km boyunca uzanan bu 癟atla覺n Afrika’daki g繹r羹n羹m羹 derin ve uzun, dar vadilerdir. K覺tan覺n i癟 b繹l羹m羹nde bir dizi 癟繹k羹nt羹 ve 癟ukur yer al覺r. Bat覺daki Nijer ve Cad, doudaki Sudan, ortadaki Zaire, g羹neydeki Kalahari 癟ukurlar覺 bunlar覺n bal覺calar覺d覺r.

Nil, Nijer, Kongo, Zambezi 繹nemli akarsulard覺r. K覺tan覺n dousunda kuzey-g羹ney y繹nl羹 Gor 癟ukurluunda tektonik g繹ller fazlad覺r. nemlileri Viktorya, Tanganika, Nyasa ve Rudolf g繹lleridir. N羹, Kongo, Nijer, Zambezi gibi d羹nyan覺n en b羹y羹k akarsular覺ndan birka癟覺 Afrika’dad覺r. D羹nyan覺n en uzun 覺rma覺 olan N羹, ana kolu Beyaz N羹’in kayna覺ndan balayarak 6650 km boyunca uzan覺r. Irma覺n ak覺覺n覺 yer yer 癟alayanlar b繹ler. Bu 癟alayanlardan biri, II. Assuan Baraj覺’n覺n oluturduu Nas覺r G繹l羹’yle kaplanm覺t覺r. Kongo (Zaire) Irma覺 Afrika’n覺n ikinci uzun 覺rma覺d覺r. Bir癟ok kolla beslenerek, ekvator yak覺n覺ndaki geni alanlarda akar. alayanlarla kesintiye urad覺覺ndan ancak yer yer ula覺ma elverilidir. Nijer Irma覺 Gine’den doar, geni bir yay 癟izerek kuzeye ve douya akar, sonra g羹neye d繹nerek Gine K繹rfezi’ne d繹k羹l羹r. Afrika’n覺n g羹neyinde, douya doru akan Zambezi 羹zerinde, 108 metre y羹ksekliindeki Victoria alayan覺 ve Kariba Baraj覺 vard覺r.

Afrika’da, 癟ou b羹t羹n 癟覺覺n boyunca ula覺ma elverili olmayan daha bir癟ok b羹y羹k 覺rmak vard覺r. K覺tan覺n bat覺s覺ndaki Senegal, Gambia ve Volta, g羹neyindeki Oranj, Rovuma ve Limpopo 覺rmaklar覺 bunlardand覺r. B羹y羹k G繹ller olarak bilinen g繹ller zinciri Afrika’n覺n dousunda yer al覺r. Bu g繹llerin bir癟ou Rift Sistemi’nin kimi b繹l羹mlerini kaplar ve derinlikleri deniz d羹zeyinin 癟ok alt覺na iner. Afrika g繹llerinin en b羹y羹羹, geni bir 癟ukurda yer alan ve Kuzey Amerika’daki Superior G繹l羹’nden sonra d羹nyan覺n ikinci b羹y羹k tatl覺 su g繹l羹 olan Victoria G繹l羹’d羹r. Gene bir 癟ukur g繹l羹 olan kuzeybat覺daki ad G繹l羹’n羹n derinlii ve alan覺, mevsimlik ya覺lara bal覺 olarak y覺l boyunca deiir.

Eitim ve Sal覺k

Geleneksel Afrika toplumlar覺nda 癟ocuklar topluluk i癟inde eitilir, yaamlar覺n覺 nas覺l kazanacaklar覺n覺 ve nas覺l davranacaklar覺n覺 ana babalar覺ndan, aile b羹y羹klerinden 繹renirlerdi. 19. y羹zy覺lda Afrika’ya gelen H覺ristiyan misyonerler (din adamlar覺) Avrupa’daki eitim sistemlerini burada uygulamaya balad覺lar. Ama Avrupal覺lar覺n s繹m羹rge y繹netimleri genellikle eitime 癟ok az para ay覺rd覺覺ndan milyonlarca Afrikal覺 okuma yazma eitimi alamad覺.

Bug羹n Afrika’n覺n ba覺ms覺z h羹k羹metleri, halklar覺n覺 sanayilemi bir d羹nyan覺n yaam bi癟imine haz覺rlamak gibi 癟ok b羹y羹k bir eitim g繹reviyle kar覺 kar覺yad覺r. B羹t羹n Afrika 羹lkelerinde eitim sorumluluunu devlet 羹stlenmitir. Bununla birlikte bir癟ok h羹k羹metin b羹t羹n halka eitim olanaklar覺 salamak i癟in yeterli parasal kayna覺 olmad覺覺ndan, g羹n羹m羹z Afrika’s覺nda pek 癟ok 癟ocuk okula gidemez.

ada bir devleti y繹netmek i癟in gerekli olan y繹netici ve teknisyen kadrosunu yetitir簫mek amac覺yla bir癟ok 羹lkede 羹niversiteler kurulmutur. D羹nyan覺n en eski 羹niversitesi, 10. y羹zy覺lda Kahire’de kurulmu bir 襤slam kurumu olan El-Azhar niversitesi’dir. Fas ve Tunus’ta da eski M羹sl羹man 羹niversiteleri vard覺r. S繹m羹rge d繹neminde Avrupa eitim modeline uygun birka癟 羹niversite kurulmusa da, y羹ksek繹retimde as覺l gelime 20. y羹zy覺l ortalar覺nda balam覺t覺r. Bug羹n b羹y羹k Afrika 羹lkelerinin hepsinde en az bir y羹ksek繹retim kurumu vard覺r.

G羹ney Afrika Cumhuriyeti’nde eitim, bu 羹lkedeki 覺rklar覺 birbirinden ayr覺 tutma politikas覺na uygun olarak kesin bir ayr覺mc覺l覺a dayan覺r. Afrikal覺lar, Avrupal覺lar ve Asyal覺lar ayr覺 ayr覺 okullara gider, ayr覺 konularda eitilirler. Afrikaner dilindeki Apartheid s繹zc羹羹yle adland覺r覺lan bu 覺rk ayr覺mc覺l覺覺 politikas覺 20. y羹zy覺l覺n son d繹neminde 羹lkede b羹y羹k huzursuzluklara ve iddet olaylar覺na yol a癟m覺, 繹b羹r 羹lkelerce eletirilip k覺nanm覺t覺r. S繹m羹rge y繹netimi alt覺ndayken 癟ok az doktoru ve hastanesi olan Afrika’da bug羹n genel sal覺k d羹zeyini y羹kseltmek, s覺tma, uyku hastal覺覺 ve veremle savamak i癟in b羹y羹k 癟abalar harcanmaktad覺r.

Afrika Dilleri

Afrika’da 1000’e yak覺n dil konuulur. Bu say覺 b羹t羹n d羹nyada konuulan toplam dil say覺s覺n覺n yakla覺k d繹rtte birine eittir. Afrika dilleri, ortak k繹kenli dilleri i癟eren d繹rt dil ailesine ayr覺l覺r. Bunlar Afrika-Asya (Hami-Sami), Nijer-Kongo, Nil-Sahra ve Koisan dilleridir. Bu dil ailelerinin birbi簫rinden 癟ok deiik dilleri i癟ermesi, bu dillerin b羹y羹k olas覺l覺kla y羹zy覺llar 繹nce, 繹rnein Avrupa dillerinin olumas覺ndan 癟ok 繹nce konuul簫duunu g繹sterir. G羹n羹m羹zdeki Afrika-Asya ve Nijer-Kongo dil ailelerinin atalar覺 olan diller belki de 10000 y覺l 繹ncesine dayanmak簫tad覺r. Sahra’n覺n kuzeyinde 80 milyon kiinin konutuu Arap癟a (bak. Arap癟a) Afrika-Asya dil ailesinin bir 羹yesidir ve Afrika’n覺n en yayg覺n dilidir. Bir baka Afrika-Asya dili olan Berberi dilini ise Kuzey Afrika’n覺n orta ve bat覺 b繹l羹mlerinde yedi milyon kii konuur. 繹lde yaayan Tuaregler bu say覺n覺n i癟indedir.

Sahra’n覺n g羹neyinde ilgin癟 bir dil 癟eitlilii g繹r羹l羹r. Nijer-Kongo dil ailesi, bilinen 800’羹 ak覺n diliyle en geni dil grubudur. Bu dillerin en tan覺nanlar覺 aras覺nda Svahili ve Zulu gibi Bantu dilleri de bulunur. Svahili dilini Afrika’n覺n dousunda 20 milyon kii, Zulu dilini ise Afrika’n覺n g羹neyinde d繹rt milyon kii konumaktad覺r. Afrika-Asya dil ailesinden ad grubu, Bat覺 Afrika’da konuulan.150 dili i癟erir. Bunlardan Hausa’y覺 anadili olarak konuanlar 20-25 milyon kii dolay覺ndad覺r. Bu say覺 Sahra’n覺n g羹neyinde herhangi bir baka dili konuanlar覺n say覺s覺ndan fazlad覺r. Bununla birlikte, n羹fusu birka癟 y羹z羹 ge癟meyen k羹癟羹k k繹ylerde konuulan ad dilleri de vard覺r. Bazen birbirine komu k繹ylerde yaayanlar b羹t羹n羹yle farkl覺 diller konuurlar. Bu b羹y羹k 癟eitlilik 癟ou kimsenin birden 癟ok dil bildii anlam覺na gelir. Bu insanlar anadillerine ek olarak en az bir dil daha bilirler. Birden 癟ok dil konuma, kamu eitimi ve kitle iletiimi gibi ulusal g繹revlerin yerine getirilmesindeki g羹癟l羹kleri art覺rd覺覺ndan sorun yaratmaktad覺r. S覺n覺rlan i癟inde 250’yi ak覺n dilin konuulduu Nijerya gibi bir 羹lkede, b羹t羹n bu dillerde kitap, gazete yay覺mlaman覺n, radyo-televizyon programlar覺 haz覺rlaman覺n ne denli g羹癟 olduu ortadad覺r.

Ticaret ve Yaz覺ma Dilleri

Afrika’da konuulan 1000’e yak覺n dil aras覺nda, bir milyondan daha 癟ok kiinin konutuu dillerin say覺s覺 30’u ge癟mez. Afrikal覺lar bu b羹y羹k 癟eitlilii gidermenin bir yolu olarak ortak ticaret ve yaz覺ma dilleri (Lingua Franca) gelitirmilerdir. rnein Svahili dili Kenya ve Tanzanya’n覺n resmi dili olduu gibi, b羹t羹n Dou Afrika’da da ortak dil olarak kullan覺l覺r. Nijerya’n覺n kuzey ve Nijer’in g羹ney b繹lgelerinde konuulan Ffausa dili, Bat覺 Afrika’n覺n bu kesiminde ve baka b繹lgelerinde ortak dil olarak benimsenmitir. Benzer bi癟imde, hem resmi ulusal dil, hem de ortak dil olarak kullan覺lan Amhara dili Etiyopya’da 癟ok yayg覺nd覺r. Lingala Orta Afrika’da yayg覺n olarak konuulur ve ayn覺 b繹lgenin ortak dilidir. 襤ngilizce, Frans覺zca ve Portekizce gibi Avrupa dilleri de s繹m羹rge d繹neminden bu yana Afrika 羹lkelerinde ortak dil olarak kullan覺l覺r. B繹ylece Afrikal覺 bir 癟ocuk ilk ve ortaokulda anadiline ek olarak bir Afrika dili ile bir Avrupa dili 繹renmek zorunda kalabilir. Bir癟ok b繹lgede, Avrupa ve Afrika dillerinin b繹lgesel kar覺覺mlar覺ndan oluan ve “karma dil” ad覺 verilen diller gelitirilmitir. Bat覺 Afrika’da karma 襤ngilizce, Eski Frans覺z Bat覺 Afrikas覺 b繹lgelerinde de temeli Frans覺zca olan bir karma dil konuulur. G羹ney Afrika’ da ise temeli Hollanda dili olan Afrikaner dili 襤ngilizce’nin yan覺 s覺ra resmi dil olarak kullan覺l覺r.

Afrika Dillerinin zellikleri

Afrika dillerinin, baz覺lar覺 d羹nyan覺n 繹b羹r dillerinde ender g繹r羹len ya da hi癟 bulunmayan birka癟 繹nemli 繹zellii vard覺r. Bir癟ok Afrika dili “tonlu” (titremli) dildir. Bu dillerdeki s繹zc羹kler, konuma s覺ras覺nda ses perdesinde ya簫p覺lan deiikliklerle farkl覺 anlamlar kazan覺r. Bunun i癟in genellikle 羹癟 ayr覺 ses y羹kseklii kullan覺l覺r. rnein Nijerya’n覺n orta b繹lgesinde konuulan 襤gala dilindeki awo s繹zc羹羹, y羹ksek-y羹ksek, y羹ksek-al癟ak gibi deiik tonlamalarla s繹ylenebilir. Bu tonlamalar覺n her biri ayn覺 s繹zc羹e “be癟tavuu”, “delik” gibi deiik anlamlar y羹kler. Zaire’de konuulan ve bir Nijer-Kongo dili olan Kele’de ise alambaka boili deyimi tonlamaya bal覺 olarak “o (erkek) 覺rmak k覺y覺s覺n覺 g繹zledi” ya da “o (erkek) kaynanas覺n覺 suda halad覺” anlamlar覺na gelebilir.

Afrika dillerinin ilgin癟 ve karma覺k 繹zellikleri bu kadarla da bitmez. Zimbabve ile Mo簫zambik’te konuulan Sona dilinde “onun” ya da “onlar覺n” demenin 256 deiik yolu olduu ileri s羹r羹lm羹t羹r. Afrika’n覺n g羹neybat覺s覺nda yaayan Buman (San) ve Hotanto (Koikoi) topluluklar覺n覺 da kapsayan yakla覺k 100.000 kiinin konutuu Koisan dilinde “aklama” denen 羹ns羹zler bulunur. Afrika d覺覺nda hi癟bir dilde bulunmayan bu seslerin bir 繹rnei, T羹rk癟ede beenmeme ya da kabul etmeme durumlar覺nda kullan覺lan “c覺k” sesine benzer. Bir baka 繹rnei de dudaklar覺 b羹zerek 癟覺kar覺lan yumuak bir 繹p羹c羹k sesine benzetilebilir. Baz覺 Afrika dillerinin, 繹rnein Kuzey Afrika’daki Arap癟a ve Berberi dili ile Etiyopya’daki Amhara dilinin eski bir ge癟mie dayanan yaz覺l覺 edebiyatlar覺 vard覺r. Hausa, Svahili ve Nil-Sahra dil ailesinden Kanuri gibi dillerde Arap yaz覺s覺ndan kaynaklanan geleneksel yaz覺 sistemleri benimsenmitir. Bununla birlikte g羹n羹m羹zdeki Afrika yaz覺 sistemlerinin pek 癟ou Latin k繹kenli alfabelere dayan覺r. Hausa, Svahili ve Zulu gibi dillerde bas覺lan yay覺nlar覺n say覺s覺 g羹nden g羹ne artmaktad覺r.

Afrika Dilleri ve Dil Aileleri

  • N襤JER-KONGO D襤LLER襤: Bantu: Baanda, Batsvana, K襤kuyu, Kongo, Rjuanda, Rundt, Sotho, Svahili, Sona, Zutu. Bantu d覺覺: Fulani, 襤bo, Mandingo (Mai襤nke), Mende, Mosi, Tvi, Volof, Yoruba.
  • N襤L-SAHRA D襤LLER襤: Kanuri, Masai, Nuer, N羹bye diti ve b羹rleri
  • AFR襤KA-ASYA (HAM襤-SAM襤) D襤LLER襤: Amhara dili, Arap癟a, Berberi dili. Gala, Hausa, Somali ve b羹rleri.
  • KO襤SAN D襤LLER襤: Hotanto (Koikoi), Ksam (G羹ney Buman yada San dili), Kung (Kuzey Buman ya da San dili) ve 繹b羹rleri
  • MALEZYA-POL襤NEZYA D襤LLER襤: Malga

N羹fus zellikleri

繹l ve s覺cak kuak iklimi nedeniyle youn n羹fuslu deildir. N羹fus y羹ksek kesimlerde ve k覺y覺lar ile Nil nehrinin aa覺 癟覺覺r覺nda kalabal覺kt覺r.

Ekonomik Faaliyetler

Pamuk (M覺s覺r’da) kakao ve 癟eitli meyveler 繹nem ta覺r. Avc覺l覺k temel ge癟im kaynaklar覺ndan birisidir. En 繹nemli zenginlik kaynaklar覺 alt覺n, krom, elmas, demir, bak覺r, k繹m羹r ve kuzey kesimlerinde petrold羹r.

Afrika lkeleri

Angola, Libya Arap Halk Sosyalist Cumhuriyeti, Cezayir Demokratik Halk Cumhuriyeti, Madagaskar Cumhuriyeti, M覺s覺r, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Moritanya, Ekvator Ginesi, Nijerya, Etiyopya Federal Demokratik Cumhuriyeti – Habeistan, Orta Afrika Cumhuriyeti, Fas, Fildii Sahili, Senegal, G羹ney Afrika Cumhuriyeti, Sudan, Tanzanya, Kamerun, Tunus, Kenya, Uganda, Kongo Cumhuriyeti.

[Kaynak: Temel Britannica ve wikipedia]