Etiket: Bursal覺 Kad覺zade Rumi

nl羹 T羹rk Matematik癟iler

Osmanl覺-T羹rk matematik癟ileri 羹lkenin fen bilimlerindeki geri kalm覺l覺覺 nedeniyle zaman ve enerjilerini genellikle eitime ay覺rm覺lard覺r. Ancak 19. y羹zy覺l覺n sonlar覺nda arat覺rma yapmak ve yeni bilgiler 羹retmek f覺rsat覺n覺 bulabilmilerdir. Bu faaliyetlerin balad覺覺 ilk y羹zy覺l i癟inde uluslararas覺 d羹zeyde arat覺rma ve yay覺n yapm覺 olmak kriteriyle tarand覺覺nda aa覺daki isimlere rastlanmaktad覺r. 20. y羹zy覺l覺n ikinci yar覺s覺ndan itibaren bu kritere uyan matematik癟i say覺m覺z epey artm覺t覺r ancak hen羹z hayatta olan matematik癟ilerimizi, bu listenin biraz da tarihi bir deer ta覺mas覺n覺 hedeflediimizden, bu listeye almad覺k.

Bug羹nk羹 T羹rk matematik ortam覺n覺n olumas覺na ciddi katk覺lar yapm覺 pek 癟ok matematik癟imiz bu 癟abalar覺 sonucu kendileri arat覺rma ve yay覺n yapmaya zaman bulamad覺klar覺 i癟in kendilerine duyulan minnettarl覺k kendisini bu listede ifade edememektedir. Bu listeyi, tarihin insafs覺zl覺覺na s覺覺narak, yaln覺zca kendi d繹nemlerinin g羹ncel arat覺rmalar覺nda baar覺ya ulam覺 ve art覺k hayatta olmayan matematik癟ilerimize ay覺rd覺k. Yine de listenin tam ya da eksik olduu zaman i癟inde yap覺lacak ariv arat覺rmalar覺yla belli olacakt覺r.

Ali Ku癟u
(1474-1525)

T羹rk 襤slam D羹nyas覺 astronomi ve matematik alimleri aras覺nda, ortaya koyduu eserleriyle hakl覺 bir 繹hrete sahip Ali Ku癟u, Osmanl覺 T羹rklerinde, astronominin 繹nde gelen bilgini say覺l覺r. Bat覺 ve Dou Bilim d羹nyas覺 onu 15. y羹zy覺lda yetien m羹stesna bir alim olarak tan覺r. yle ki; m羹sterik W .Barlhold, Ali Kucuyu On Beinci Y羹zy覺l Batlamyosu olarak adland覺rm覺t覺r. Babas覺, Ulu Beyin kucu ba覺s覺 (doanc覺ba覺) idi. Ku癟u soyad覺 babas覺ndan gelmektedir. As覺l ad覺 Ali Bin Muhammettir. Doum yeri Mavera羹nnehir b繹lgesi olduu ileri s羹r羹lm羹se de, ad覺 ge癟en b繹lgenin hangi ehrinde ve hangi y覺lda doduu kesinlikle bilinmektedir.

Ancak doum ehri Semerkant, doum y覺l覺n覺n ise 15. y羹zy覺l覺n ilk d繹rtte biri i癟erisinde olduu kabul edilmektedir. 16 Aral覺k 1474 (h. 7 aban 879) tarihinde 襤stanbulda 繹lm羹 olup, mezar覺 Ey羹p Sultan T羹rbesi hareminde bulunmaktad覺r. l羹m tarihi; torunu mehur astronom Mirim ele-binin (繹l羹m羹, Edirne 1525) Frans癟a yazd覺覺 bir eserin incelenmesi sonucu anla覺lm覺t覺r. Mezar yerinin 1819 y覺l覺na kadar belirli olduu ve h羹sn-羹 muhafazas覺n覺n yap覺ld覺覺; ancak 1819 y覺l覺ndan sonra, Ali Kucuya ait mezar覺n yerine, zaman覺n覺n n羹fuzlu bir devlet adam覺n覺n mezar ta覺n覺n konmu olduu anla覺lmaktad覺r. Ulu Beyin Horasan ve Mavera羹nnehir h羹k羹mdarl覺覺 s覺ras覺nda, Semerkantta ilk ve dini 繹renimini tamamlam覺t覺r. K羹癟羹k yata iken astronomi ve matema-tie geni ilgi duymutur.

Devrinin en b羹y羹k bilginlerinden; Ulu Bey , Bursal覺 Kad覺zade Rumi, G覺yasedd羹n Cemid ve Muin al-Din el-Kaiden astronomi ve matematik dersi alm覺t覺r. nce,Ulu Bey, taraf覺ndan 1421 y覺l覺nda kurulan Semerkant Rasathanesi ilk m羹d羹r羹, G覺yasedd羹n Cemidin, k覺sa s羹re sonra da Rasathanenin ikinci m羹d羹r羹 Kad覺zade Ruminin 繹l羹m羹 羹zerine, Ulu Bey Rasathaneye m羹d羹r olarak Ali Kucuyu g繹revlendirmitir. Ulu Bey Ziycinin tamamlanmas覺nda b羹y羹k emei ge癟mitir. Nasir羹dd羹n Tusinin Tecrid-羹l Kelam adl覺 eserine yazd覺覺 erh, bu konuda da gayret ve baar覺s覺n覺n en g羹zel delilini tekil etmektedir. Ebu Said Hana ithaf edilen bu erh, Ali Kucunun ilk 繹hretinin duyulmas覺na neden olmutur. Kaynaklar覺n deerlendirilmesi sonucu anla覺lmaktad覺r ki; Ali Kucu yaln覺z telih eseriyle deil, talim ve irad覺yle devrini aan bir bilgin olarak tan覺nmaktad覺r. yle ki; telif eserlerinin d覺覺nda, torunu Mirim elebi, Hoca Sinan Paa ve Molla L羹tfi (Sar覺 L羹tfi) gibi astronomlar覺n da yetimesine sebep olmutur. Bu bilginlerle beraber, Ali Kucuyu eski astronominin en b羹y羹k bilginlerinden birisi olarak belirtebiliriz.

Cahit Arf
(1910-1997)

1910 y覺l覺nda Selanikte dodu. Y羹ksek 繹renimini Fransada Ecole Normale Superieurede tamamlad覺 (1932). Bir s羹re Galatasaray Lisesinde matematik 繹retmenlii yapt覺ktan sonra 襤stanbul niversitesi Fen Fak羹ltesinde do癟ent aday覺 olarak 癟al覺t覺. Doktoras覺n覺 yapmak i癟in Almanyaya gitti. 1938 y覺l覺nda G繹ttingen niversitesinde doktoras覺n覺 bitirdi. Yurda d繹nd羹羹nde 襤stanbul niversitesi Fen Fak羹ltesinde profes繹r ve ordinaryus profers繹rl羹e y羹kseldi. Burada 1962 y覺l覺na kadar 癟al覺t覺. Daha sonra Robert Kolejinde Matematik dersleri vermeye balad覺.1964 y覺l覺nda T羹rkiye Bilimsel ve Teknik Arat覺rma Kurumu (T羹bitak) bilim kolu bakan覺 oldu.

Daha sonra gittii Amerika Birleik Devletlerinde arat覺rma ve incelemelerde bulundu; Kaliforniya niversitesinde konuk 繹retim 羹yesi olarak g繹rev yapt覺. 1967 y覺l覺nda yurda d繹n羹羹nde Orta Dou Teknik niversitesinde 繹retim 羹yeliine getirildi. 1980 y覺l覺nda emekli oldu. Emekliye ayr覺ld覺ktan sonra TB襤TAKa bal覺 Gebze Arat覺rma Merkezinde g繹rev ald覺. 1985 ve 1989 y覺llar覺 aras覺nda T羹rk Matematik Dernei bakanl覺覺n覺 yapt覺.

Arf 襤n繹n羹 Armaan覺n覺 (1948) ve T羹bitak Bilim d羹l羹n羹 kazand覺 (1974). Cebir ve Say覺lar Teorisi 羹zerine uluslararas覺 bir sempozyum 1990淄a 3 ve 7 Eyl羹l tarihleri aras覺nda Arfin onuruna Silivride ger癟ekletirilmitir. Halkalar ve Geometri 羹zerine ilk konferanslarda 1984猓e 襤stanbulda yap覺lm覺t覺r. Arf, matematikte geometri kavram覺 羹zerine bir makale sunmutur. Cahit Arf 1997 y覺l覺n覺n Aral覺k ay覺nda bir kalp rahats覺zl覺覺 nedeniyle aram覺zdan ayr覺ld覺.

Kerim Erim
(1894-1952)

襤stanbul Y羹ksek M羹hendis mektebini bitirdikten (1914) sonra Berlin niversitesinde Albert Einsteinin yan覺nda doktoras覺n覺 yapt覺 (1919). T羹rkiyeye d繹n羹nce, bitirdii okulda 繹retim 羹yesi olarak 癟al覺maya balad覺. niversite reformunu haz覺rlayan kurulda yer ald覺. Yeni kurulan 襤stanbul niversitesi Fen Fak羹ltesinde analiz profes繹r羹 ve dekan olduu gibi Y羹ksek M羹hendis Mektebinde de ders vermeye devam etti. Y羹ksek M羹hendis Mektebi 襤stanbul Teknik niversitesine d繹n羹t羹r羹l羹nce buradan ayr覺ld覺 ve yaln覺zca 襤stanbul niversitesinde 癟al覺maya devam etti. Daha sonra burada ordinary羹s profes繹r oldu. 1948 y覺l覺nda Fen Fak羹ltesi Dekanl覺覺na getirildi.

1940-1952 y覺llar覺 aras覺nda 襤stanbul niversitesi Fen Fak羹ltesine bal覺 Matematik Enstit羹s羹n羹n bakanl覺覺n覺 yapt覺. T羹rkiyede y羹ksek matematik 繹retiminin yayg覺nlamas覺nda ve 癟ada matematiin yerlemesinde etkin rol oynad覺. Mekaniin matematik esaslara dayand覺r覺lmas覺na da 繹nc羹l羹k etti. Matematik ve fizik bilimlerinin felsefe ile olan ilikileri 羹zerinde de 癟al覺malarda bulunan Erimin Almanca ve T羹rk癟e yap覺tlar覺 bulunmaktad覺r. Bunlardan baz覺lar覺 unlard覺r:

Nazari Hesap (1931), Mihanik (1934), Diferansiyel ve 襤ntegral Hesap (1945), ber die Traghe-its-formen eines modulsystems (Bir mod羹l sisteminin s羹redurum bi癟imleri 羹st羹ne – 1928)

mer Hayyam
(1048-1131)

As覺l ad覺 Giyaseddin Ebul Feth Bin 襤brahim El Hayyamd覺r. 18 May覺s 1048淄e 襤ran覺n Niabur kentinde doan mer Hayyam bir 癟ad覺rc覺n覺n oluydu. ad覺rc覺 anlam覺na gelen soyad覺n覺 babas覺n覺n mesleinden alm覺t覺r. Fakat o soyisminin 癟ok 繹tesinde ilere imza atm覺t覺r. Daha yaad覺覺 d繹nemde 襤bn-i Sinadan sonra Dounun yetitirdii en b羹y羹k bilgin olarak kabul ediliyordu. T覺p, fizik, astronomi, cebir, geometri ve y羹ksek matematik alanlar覺nda 繹nemli 癟al覺malar覺 olan mer Hayyam i癟in zaman覺n b羹t羹n bilgilerini bildii s繹ylenirdi. O herkesten farkl覺 olarak yapt覺覺 癟al覺malar覺n 癟ounu kaleme almad覺, oysa O ismini 癟ok癟a duyduumuz teoremlerin isimsiz kahraman覺d覺r. Elde bulunan ender kay覺tlara dayan覺larak mer Hayyam覺n 癟al覺malar覺 繹yle s覺ralanabilir.

Yazd覺覺 bilimsel i癟erikli kitaplar aras覺nda Cebir ve Geometri zerine, Fiziksel Bilimler Alan覺nda Bir zet, Varl覺kla 襤lgili Bilgi zeti, Olu ve G繹r羹ler, Bilgelikler l癟羹s羹, Ak覺llar Bah癟esi yer al覺r. En b羹y羹k eseri Cebir Risalesidir. On b繹l羹mden oluan bu kitab覺n d繹rt b繹l羹m羹nde k羹bik denklemleri incelemi ve bu denklemleri s覺n覺fland覺rm覺t覺r. Matematik tarihinde ilk kez bu s覺n覺fland覺rmay覺 yapan kiidir. O cebiri, say覺sal ve geometrik bilinmeyenlerin belirlenmesini ama癟layan bilim olarak tan覺mlard覺. Matematik bilgisi ve yetenei zaman覺n 癟ok 繹tesinde olan mer Hayyam denklemlerle ilgili baar覺l覺 癟al覺malar yapm覺t覺r. Nitekim, Hayyam 13 farkl覺 3. dereceden denklem tan覺mlam覺t覺r. Denklemleri 癟ounlukla geometrik metod kullanarak 癟繹zm羹t羹r ve bu 癟繹z羹mler zekice se癟ilmi konikler 羹zerine dayand覺r覺lm覺t覺r. Bu kitab覺nda iki koniin arakesitini kullanarak 3. dereceden her denklem tipi i癟in k繹klerin bir geometrik 癟izimi bulunduunu belirtir ve bu k繹klerin varl覺k koullar覺n覺 tart覺覺r.

Bunun yan覺s覺ra Hayyam, binom a癟覺l覺m覺n覺 da bulmutur. Binom teoerimini ve bu a癟覺l覺mdaki kat say覺lar覺 bulan ilk kii olduu d羹羹n羹lmektedir. (Pascal 羹癟geni diye bildiimiz ey asl覺nda bir Hayyam 羹癟genidir). renimi tamamlayan mer Hayyam kendisine bug羹nlere kadar uzanacak bir 羹n kazand覺ran Cebir Risaliyesini ve Rubaiyat覺 Semerkantta kaleme alm覺t覺r. D繹nemin 羹癟 羹nl羹 ismi Nizam羹lm羹lk, Hasan Sabbah ve mer Hayyam bu ehirde bir araya gelmitir. D繹nemin hakan覺 Melikah, ad覺 devlet d羹zeni anlam覺na gelen ve bu ada yak覺覺r yaayan veziri Nizam羹l-m羹lke 癟ok g羹venirdi. mer Hayyam ile ilk kez Semerkantta tan覺an Nizam onu 襤sfahana davet eder. Orada bulutuklar覺nda Ona devlet h羹lyas覺ndan bahseder ve bu b羹y羹k hayalinin ger癟eklemesi i癟in Hayyamdan yard覺m ister. Fakat Hayyam devlet ilerine kar覺mak istemez ve teklifini geri 癟evirir. 4 Aral覺k 1131淄e doduu yer olan Niabur da fani d羹nyaya veda eder.

Matrak癟覺 Nasuh
(Bilinmiyor-1553)

T羹rk, minyat羹rc羹. Ayr覺ca matematik ve tarih konular覺nda kitaplar da yazm覺 癟ok y繹nl羹 bir bilgindir. Doum tarihi ve yeri bilinmiyor. K璽tip elebi 繹l羹m tarihi olarak 1533笛 vermekteyse de, bunun doru olmad覺覺 bug羹n kesinlemitir. eitli kaynaklarda onun 1547淄en, 1551淄en, 1553猓en sonra 繹lm羹 olabilecei ileri s羹r羹lmektedir. Yaam覺 羹st羹ne bilgi de yok denecek kadar azd覺r. Saraybosna yak覺nlar覺nda doduuna, dedesinin devirme olduuna ilikin kesinlememi ipu癟lar覺 vard覺r.

Enderunda okumutur. Matrak癟覺 ya da Matrak簾 ad覺yla an覺lmas覺, lobotu and覺ran sopalarla oynand覺覺 ve eskrime benzeyen bir t羹r sava oyunu olduu bilinen matrak oyununda 癟ok usta olmas覺ndan ve belki de bu oyunun mucidi bulunmas覺ndan ileri gelmektedir. Nasuh ayr覺ca 癟ok usta bir silah繹rd羹. Bu nedenle Silah簾 ad覺yla da an覺l覺rd覺. T羹rl羹 silah ve m覺zrak oyunlar覺ndaki ustal覺覺 nedeniyle Osmanl覺 羹lkesinde 羹stad ve reis olarak tan覺nmas覺 i癟in 1530淄a I. S羹leyman (Kanuni) taraf覺ndan verilmi bir berat覺 da vard覺. eitli silahlar覺n nas覺l kullan覺laca覺n覺 ve d繹v羹 y繹ntemlerini anlatan Tuhfet羹l-Guz璽t adl覺 bir k覺lavuz kitap bile yazm覺t覺.

Nasuh, 繹zellikle geometri ve matematik alanlar覺nda 繹nemli bir bilim adam覺yd覺. Uzunluk 繹l癟羹lerini g繹steren cetveller haz覺rlam覺 ve bu konuda kendinden sonra gelenlere 繹nderlik etmitir. Matematie ilikin iki kitab覺 Cem璽l羹l-K羹tt璽b ve Kemal羹l- His璽b ile Umdet羹l-His璽b覺 I. Selim (Yavuz) d繹neminde yazm覺 ve padiaha adam覺t覺r. Bu yap覺tlardan sonuncusu uzun y覺llar matematik癟ilerin elkitab覺 olarak kullan覺lm覺t覺r.

Gelenbevi 襤smail Efendi
(1730-1790)

1730 y覺l覺nda imdiki Manisan覺n Gelenbe kasabas覺nda doan Gelenbevi 襤smail Efendi, Osmanl覺 襤mparatorluu matematik癟ilerindendir. As覺l ad覺 襤smaildir. Gelenbe kasabas覺nda doduu i癟in ikinci ad覺 onun bu doduu kasabadan gelir. Daha 癟ok Gelenbevi ad覺yla 羹n kazanm覺t覺r. nce, kendi 癟evresindeki bilginlerden ilk bilgilerini alm覺t覺r. Daha sonra, 繹renimini tamamlamak 羹zere 襤stanbula gitmitir. Burada, 癟ok deerli ve k羹lt羹rl羹 繹retmenlerden yararlan覺p matematik bilgisini olduk癟a ilerletmitir. M羹derrislik s覺nav覺na kazananarak 33 ya覺nda m羹derris olmutur. Bundan sonra kendisini t羹m羹yle ilme verip 癟al覺malar覺na devam etmitir.

Gelenbevi, eski y繹ntemle problem 癟繹zen son Osmanl覺 matematik癟isidir. Sadrazam Halil Hamit Paa ve Kaptan-覺 Derya Cezayirli Hasan Paan覺n istekleri 羹zerine, Kas覺mpaada a癟覺lan Bahriye M羹hendislik Okuluna altm覺 kurula matematik 繹retmeni olarak atand覺. Bu atama ona parasal y繹nden bir rahatl覺k getirdi. Hakk覺nda 繹yle bir 繹yk羹 anlat覺l覺r: Baz覺 silahlar覺n hedefi vurmamas覺, padiah III. Selimi k覺zd覺rm覺 ve bunun 羹zerine Gelenbeviyi huzuruna 癟a覺rarak ona uyar覺da bulunmutur. Gelenbevi bunun 羹zerine hedefe olan uzakl覺klar覺 tahmin ederek gerekli silahlardaki d羹zeltmeleri yapm覺 ve toplar覺n hedefi vurmalar覺n覺 salam覺t覺r. Gelenbevinin bu baar覺s覺 padiah覺n dikkatini 癟ekmi ve padiah taraf覺ndan 繹d羹llendirilmitir. Gelenbevi, T羹rk癟e ve Arap癟a olmak 羹zere tam otuz be eser b覺rakm覺t覺r. T羹rkiyeye logaritmay覺 ilk sokan Gelenbevi 襤smail Efendidir.

Salih Zeki Bey
(1864-1921)

1864 y覺l覺nda 襤stanbulda yoksul bir ailenin olu olarak d羹nyaya geldi. Babas覺 Boyabatl覺 Hasan Aa, annesi Saniye Han覺md覺r. Anne ve babas覺n覺n 繹l羹m羹 羹zerine ninesi taraf覺ndan on ya覺ndayken Dar羹afakaya verildi. 1882 y覺l覺nda Dar羹afakay覺 birincilikle bitirdi. Ayn覺 y覺l Posta ve Telgraf Nezareti Telgraf Kalemi (Fen ubesi)ne memur olarak atand覺. 1884 y覺l覺nda Nezaretin Avrupada uzman telgraf m羹hendisi ve fizik癟i yetitirme karar覺 羹zerine birka癟 arkada覺yla birlikte Parise g繹nderildi ve burada Politeknik Y羹ksekokulunda elektrik m羹hendislii 繹renimi g繹rd羹. 1887 y覺l覺nda 襤stanbula d繹nd羹 ve eski dairesinde elektrik m羹hendisi ve m羹fetti olarak 癟al覺t覺. Ek g繹rev olarak Mekteb-i M羹lkiyede (bug羹n Ankara niversitesine bal覺 Siyasal Bilgiler Fak羹ltesi) fizik ve kimya dersleri verdi (1889-1900). Bu arada Rasathane-i Amire m羹d羹rl羹羹nde ve II. Merutiyetin ilan覺ndan (1908) sonra Maarif Nezareti Meclis-i Maarif 羹yeliinde bulundu. 1910da Mekteb-i Sultani (bug羹n Galatasaray Lisesi) m羹d羹rl羹羹ne atand覺. 1912de Maarif Nezareti m羹stear覺, 1913te Dar羹lf羹n羹n-覺 Osmani (bug羹n 襤stanbul niversitesi) rekt繹r羹 oldu. 1917de rekt繹rl羹kten ayr覺ld覺ysa da 羹niversitedeki g繹revini Fen ubesi (Fak羹ltesi) M羹derrisi (Profes繹r) olarak s羹rd羹rd羹. mr羹n羹n sonuna doru akl簾 dengesini kaybetti ve tedavi alt覺ndayken 1921 y覺l覺nda ilideki Frans覺z Hastanesinde 繹ld羹. Fatih Camiinin bah癟esine g繹m羹ld羹.

3 kez evlenmi olan Salih Zeki, bu evliliklerden birini Halide Ediple (Ad覺var) yapm覺, 繹l羹m羹nden k覺sa bir s羹re 繹nce ayr覺lm覺t覺. Salih Zeki, 繹nde gelen son d繹nem Osmanl覺 matematik bilginlerindendi. 襤kdam, Dar羹afaka ve 襤ktisadiyat gazeteleri ile Dar羹lf羹nun dergisine say覺s覺z katk覺da bulundu. D繹nemin 羹nl羹 bilginleriyle matematik ve fen bilimleri konusunda yaz覺l覺 tart覺malara girdi ve bu konularda bir k覺sm覺 ders kitab覺 olmak 羹zere 癟ok say覺da yap覺t verdi.

Yap覺tlar覺: Hendese (Geometri) [lise ders kitab覺]; Hikmet-i Tabiiye (Fizik) [lise ders kitab覺]; Mebhas-覺 Savt (Fonetik); Mebhas-覺 Elektrik-i Miknatisi (Elektro Magnetizma); Mebhas-覺 Hararet-i Harekiye (Termodinamik); Mebhas-覺 Cazibeyi Umumiye (Genel ekim); Mebhas-覺 Elektrikiyet ve ariyet (Elektrik ve K覺lcall覺k); Hesab-覺 襤htimali (襤htimaller Hesab覺); Mebhas-覺 Hareket-i Seyalat (Ak覺kanlar覺n Hareketi); Hendese-i Tahliliye (Analitik Geometri); Mebhas-覺 Nazariye-i Temevv羹cat (Dalga Teorisi); Heyet-i Riyaziye (Matematik Astronomi); Kamus-u Riyaziyat (Matematik Ansiklopedisi); Asar-覺 Bakiye (lmez Eserler). Son iki yap覺t覺n tamam覺, ayr覺ca Henri Poincareden 癟evirdii d繹rt kitap bas覺lmam覺t覺r.

Masatoi G羹nd羹z 襤keda
(1926-2003)

Cebirsel say覺lara katk覺lar覺yla tan覺nan Japon as覺ll覺 T羹rk matematik bilgini. 1948淄e Osaka niversitesi Matematik B繹l羹m羹n羹 bitirdi. 1953猓e doktor, 1955猓e de do癟ent unvanlar覺n覺 ald覺. 1957-59 aras覺nda Almanyada Hamburg niversitesinde Helmuth Hassenin yan覺nda arat覺rmalar yapt覺. Hassenin 繹nerisi 羹zerine 1960猓a T羹rkiyeye gelerek Ege niversitesi T覺p Fak羹ltesinde 襤statistik dersleri vermeye balad覺. 1961淄e ayn覺 羹niversitenin fen fak羹ltesinde yabanc覺 uzmanl覺a atand覺. 1964猓e T羹rk uyruuna ge癟erek, 1965猓e do癟ent, 1966淄a profes繹r oldu. 1968淄e Ege niversitesinin izniyle bir y覺l s羹reyle 癟al覺mak 羹zere Orta Dou Teknik niversitesine gitti. 襤zninin bitiminde Orta Dou Teknik niversitesinin s羹rekli kadrosuna girdi. eitli tarihlerde Hamburg, ABDdeki California ve rd羹ndeki Yermuk 羹niversitelerinde konuk 繹retim 羹yesi,1976淄a Princetondaki Y羹ksek Arat覺rma Enstit羹s羹nde arat覺rmac覺 olarak 癟al覺t覺. T羹rkiye Bilimsel ve Teknik Arat覺rma Kurumunun (T羹bitak) Temel Bilimler Arat覺rma Kurumunda yer ald覺. Orta Dou Teknik niversitesi P羹r Matematik Arat覺rma nitesi bakanl覺覺 yapt覺. Cebir ve say覺lar kuram覺na katk覺lar覺ndan dolay覺 1979淄a T羹bitak Bilim d羹l羹n羹 kazand覺. Japonyada bulunduu d繹nemde halkalar kuram覺 ve gruplar覺n matrisle g繹sterimi 羹zerine arat覺rmalar yapan 襤keda, 1970烽erde cebirsel say覺lar kuram覺na y繹nelerek, rasyonel say覺lar cisminin salt Galois grubunun otomorfizimleri ve t羹mellii konular覺nda 繹nemli 癟al覺malar ger癟ekletirdi. nl羹 matematik dergisi Crelles Journalda yay覺mlanan bir 癟al覺mas覺nda Galois grubunun 癟ok 繹zel bir yap覺da olduunu g繹sterdi.

Ali Nesin
(1956-)

1956淄a 襤stanbulda dodu. 襤lkokuldan sonra ortaokulu 襤stanbulda Saint Joseph Lisesinde, liseyi de 襤svi癟renin Lozan kentinde tamamlayan Nesin 1977-1981 y覺llar覺 aras覺nda Paris VII niversitesinde matematik 繹renimi g繹rd羹. Daha sonra ABDde Yale niversitesinde matematiksel mant覺k ve cebir konular覺nda doktora yapan Ali Nesin, 1985-1986 aras覺nda Kaliforniya niversitesi Berkeley Kampus羹nde 繹retim 羹yelii yapt覺. T羹rkiyeye k覺sa d繹nem askerlik g繹revi i癟in geldii s覺rada orduyu isyana tevik iddias覺yla tutuklanarak yarg覺land覺. Yarg覺lanma sonunda beraat ettii halde pasaport verilmedii i癟in iine d繹nemeyen Nesin, sonunda yeniden passaport alarak yurtd覺覺na gitti. 1987-1989 aras覺nda Notre Dame niversitesinde yard覺mc覺 do癟ent, ard覺ndan 1995涪 kadar Kaliforniya niversitesi Irvine Kampus羹nde do癟ent ve daha sonra profes繹r olarak g繹rev yapt覺. 1993-1994 retim Y覺l覺n覺 Bilkent niversitesinde misafir 繹retim g繹revlisi olarak ge癟irdi. 1995猓e, babas覺 Aziz Nesinin 繹l羹m羹 羹zerine yurda kesin d繹n羹 yapt覺 ve Nesin Vakf覺 y繹neticiliini 羹stlendi. Ayr覺ca Bilgi niversitesi Matematik B繹l羹m羹 Bakan覺 olan Ali Nesin iki 癟ocuk sahibidir. Kas覺m 2004淄en beri de Nesin Yay覺nevi genel y繹netmenliini yapmaktad覺r.

Ali Nesinin Matematik ve Korku, Matematik ve Doa, Matematik ve Sonsuz, Develerle Eekler, nermeler Mant覺覺 adl覺 kitaplar覺n覺n yan覺s覺ra 癟eitli dergilerde 癟覺km覺 bilimsel makaleleri ve 襤ngilizce bir kitab覺 bulunmaktad覺r. Matematiksel arat覺rma alan覺 Morley mertebesi sonlu gruplard覺r. Ayn覺 zamanda, 羹癟 ayda bir yay覺mlanan, Matematik D羹nyas覺 adl覺 bir matematik dergisi 癟覺karmaktad覺r.

Matematik arat覺rmalar覺, b繹l羹m bakanl覺覺 ve Nesin Vakf覺 y繹neticiliinin yan覺 s覺ra yal覺boya resim, desen ve portre 癟al覺malar覺 da yapmaktad覺r.

El Harzemi (Ebu Abdullah Muhammed bin Musa el Harezmi)
(Harizm 780 – Badat 850)

Ebu Abdullah Muhammed bin Musa el-Harezmi, matematik, g繹kbilim ve corafya alanlar覺nda 癟al覺m覺 bir bilimadam覺d覺r. Fars veya T羹rk olduu d羹羹n羹lmektedir. 780 y覺l覺nda Harzem b繹lgesinin Hive ehrinde d羹nyaya gelmitir. 850 y覺l覺nda Badat’ta vefat etmitir. T羹rk k繹kenli Matematik ve Astronomi bilginidir. Cebir ve Astronomi bilimlerinde 繹nemli eserler yazm覺t覺r. Harizmi’nin Ahmed, Muhammed ve Hasan adl覺 羹癟 癟ocuu olup, hepsi de Matematik bilimi 羹zerinde ciddi 癟al覺malar覺yla tan覺n覺r.

Cebir s繹zc羹羹 de Harezmi’nin “ElKitab羹l-Muhtasar fi H覺sabil Cebri vel-Mukabele (Cebir ve Denklem Hesab覺 zerine zet Kitap) adl覺 eserinden gelmektedir. Bu eser ayn覺 zamanda dou ve bat覺n覺n ilk m羹stakil cebir kitab覺 olma 繹zelliini ta覺maktad覺r.

Matematik alan覺ndaki 癟al覺malar覺 cebirin temelini oluturmutur. Bir d繹nem bulunduu Hindistanda say覺lar覺 ifade etmek i癟in harfler ya da heceler yerine basamakl覺 say覺 sisteminin kullan覺ld覺覺n覺 saptam覺t覺r. Harezm簾’nin bu konuda yazd覺覺 kitab覺n Algoritmi de numero Indorum ad覺yla Latince’ye terc羹me edilmesi sonucu, sembollerden oluan bu sistem ve s覺f覺r, 12. y羹zy覺lda bat覺 d羹nyas覺na sunulmutur. Hesab-羹l Cebir vel-Mukabele adl覺 kitab覺, matematik tarihinde, birinci ve ikinci dereceden denklemlerin sistematik 癟繹z羹mlerinin yer ald覺覺 ilk eserdir. Bu nedenle Harezm簾 (Diophantus ile birlikte) “cebirin babas覺” olarak da bilinir. 襤ngilizcedeki “algebra” ve bunun T羹rk癟edeki kar覺l覺覺 olan “cebir” s繹zc羹羹, Harezm簾’nin kitab覺ndaki ikinci dereceden denklemleri 癟繹zme y繹ntemlerinden biri olan “el-cebr”den gelmektedir.

Hive b繹lgesinde bir T羹rk ehri olan Harizm’den Badat’a gelerek zaman覺n alimlerinden ders ald覺 ve kendini yetitirdi. Harizmi, zaman覺n Abbasi Halifesi Me’mun’dan yard覺m ve destek g繹rd羹. Badat’taki Saray K羹t羹phanesi’nin idaresi kendisine verildi. Matematik ve Astronomide arat覺rmalar yapt覺.

Dou ve Bat覺 ilim aleminde Cebir’e yapt覺覺 katk覺larla 羹n yap覺p, tan覺nan Harizmi; bu sahada ilk eser sahibidir. Eserlerinde Avrupa’n覺n bilmedii “s覺f覺r”覺 kullan覺p, cebir ilemlerini geometrik d羹羹ncelerle temellendirdi. Harizmi, “Kitab’羹l Muhtasar fi Hesab’il Cebri Mukabele” adl覺 eserinde, “cebir” kelimesini Matematie kazand覺rd覺. Cebir konular覺 metodik ve sistematik olarak ilk defa ortaya koydu. Zaman覺n matematiine yeni bir y繹n vermitir.

Latince’ye 癟evrilip, Avrupa’da y羹zy覺llarca faydalan覺lan, “Kitab’羹l Muhtasar fi Hesab’il Cebri Mukabele” ‘nin Arap癟a asl覺yla Bat覺 dillerine terc羹mesi Avrupa ve Amerika’da yay覺nland覺. Eser; bir 繹ns繹z, be b繹l羹m ve bir de ek b繹l羹mden meydana geliyordu. Muhteva olarak; birinci ve ikinci dereceden denklemlerin 癟繹z羹m ekilleri, bilinmeyenleri, 癟eitli cebir hesaplamalar覺n覺 misallerle a癟覺klad覺ktan sonra; nazari ve tatbiki hesaplama ekilleri, zaman覺n h羹k羹met ilerine ait hesaplar覺n yap覺lmas覺, kanallar覺n a癟覺lmas覺, bina yap覺m覺, esnaf ve t羹ccar i癟in l羹zumlu iaretleri kaps覺yordu. 襤kinci 繹nremli eseri: “Kitab-el Muhtasar fi hisaballindi” isimli kitab覺d覺r. Arap癟a asl覺 mevcut olmayan, Cambridge niversitesi’nde bulunan ve “Algoritmi de numero indoram” adl覺 Latince kitapt覺r. Bug羹nk羹 “logaritma” terimi, Harizmi’nin bu eserinde Latice, “algazizmi” olarak ge癟tii san覺lmaktad覺r.

Corafya alan覺nda da tan覺nm覺 biridir ve corafya alan覺nda bir癟ok arat覺rmalar yapm覺t覺r. Dalar ve kum yuvalar覺 konusunda 繹l癟羹m ve hesaplar覺 bulunmaktad覺r.

Baz覺 Eserleri

Matematik ile ilgili eserleri

  • El- Kitab’ul Muhtasar fi’l Hesab’il Cebri ve’l Mukabele
  • Kitab al-Muhtasar fil Hisab el-Hind
  • El-Mesahat

Matematik alan覺ndaki 癟al覺malar覺 cebirin temelini oluturmutur. Bir d繹nem bulunduu Hindistanda say覺lar覺 ifade etmek i癟in harfler ya da heceler yerine basamakl覺 say覺 sisteminin (bkz. onluk sistem) kullan覺ld覺覺n覺 saptam覺t覺r. Harezm簾’nin bu konuda yazd覺覺 kitab覺n Algoritmi de numero Indorum ad覺yla Latinceye terc羹me edilmesi sonucu, sembollerden oluan bu sistem ve s覺f覺r 12. y羹zy覺lda bat覺 d羹nyas覺na sunulmutur.

Astronomi ile ilgili eserleri

  • Z簾c-ul Harezm簾
  • Kitab al-Amal bi’l Usturlab
  • Kitab’ul Ruhname

Corafya ile ilgili eserleri

  • Kitab surat al-arz

Tarih ile ilgili eserleri

  • Kitab’ul Tarih

El-Bir羶ni
(973-1048)

B簾r羶n簾 (4 Eyl羹l 973 – 13 Aral覺k 1048), Fars k繹kenli 襤slam bilgini. T羹rk k繹kenli olduunu iddia edenler de olmutur. Tam ad覺 Ebu Reyhan Muhammed bin Ahmed el-Bir羶n簾’dir. Bat覺 dillerinde ad覺 Alberuni veya Aliboron olarak ge癟er. G繹kbilim, matematik, doa bilimleri, corafya ve tarih alan覺ndaki 癟al覺malar覺yla tan覺n覺r.

B簾r羶n簾, Merkez簾 Asya’da tarihi bir b繹lge olan Harezm’de dodu. K羹癟羹k yata babas覺n覺 kaybetti. Harizmahlar taraf覺ndan korundu, sarayda matematik ve astronomi eitimi ald覺. Buradaki hocalar覺 襤bn-i Irak ve Abdussamed bin Hak簾m’dir. Bu d繹nemde daha 17 ya覺ndayken ilk kitab覺n覺 yazd覺. Harizmah Devleti Me’m羶n簾ler taraf覺ndan al覺n覺nca B簾r羶n簾 de 襤ran’a giderek bir s羹re burada yaad覺. Daha sonra ise Ziy璽r簾ler taraf覺ndan korunmaya baland覺. El s璽r’ul B璽kiye adl覺 kitab覺n覺 Ziy璽r簾lerin saray覺nda yazm覺t覺r. 襤ki y覺l da burada 癟al覺t覺ktan sonra memleketine geri d繹nd羹 ve Ebu’l Vef璽 ile g繹k bilimi 羹zerine 癟al覺maya balad覺.

1017’de Gazneli Mahmut, Harezm Devleti’ni y覺k覺nca B簾r羶n簾 de Gazni ehrine gelerek burada Gazneliler’in himayesine girdi. Sarayda b羹y羹k itibar g繹rd羹 ve Gazneli Mahmut’un Hindistan seferine kat覺ld覺. Burada Hintli bilim adamlar覺n覺n dikkatini 癟ekti ve Hind 羹lkesi al覺n覺nca da Nendene ehrine yerleerek bilimsel 癟al覺malar覺na burada devam etti. Sanskrit癟eyi 繹renerek Hind toplumunun yaam覺 ve k羹lt羹r羹 羹zerine 癟al覺t覺.

Buradan tekrar Gazni ehrine d繹nd羹 ve yaam覺n覺n geri kalan k覺sm覺n覺 bu ehirde tamamlad覺. Bu d繹nem B簾r羶n簾’nin en verimli zaman覺 say覺lmaktad覺r.Uzun zamand覺r haz覺rlad覺覺 Tahd簾du Nih璽yet’il Em璽kin adl覺 eserini bu d繹neme denk gelen 1025 y覺l覺nda yay覺nlad覺. Astronomi 羹zerine yazd覺覺 Kan羶n-i Mes’羶d簾 adl覺 eserini Gazneli Mahmud’un olu Sultan Mesud’a ithaf etmitir.

El Bir羶ni, astronomi 羹zerine yapt覺覺 en iyi 癟al覺may覺 Gazneli Mahmut’un olu Mesut’a sundu. Sultan Mesut da bunun 羹zerine kendisine bir fil y羹k羹 g羹m羹羹 hediye edince, “Bu armaan beni batan 癟覺kar覺r, bilimden uzaklat覺r覺r.” diyerek bu hediyeyi geri 癟evirdi. Asl覺nda Bir羶ni eczac覺l覺kta uygulamal覺 eitime, kitaplardan 癟ok daha fazla 繹nem vermitir. Bir羶ni, elle tutarak ve g繹zlemleyerek veri toplaman覺n insana, kitap okumaktan 癟ok daha fazla yarar salad覺覺na inanm覺 ve bunu uygulam覺t覺r. Ger癟ek bir bilim anlay覺覺na sahip olan Bir羶ni, 覺rk kavram覺na da 繹nem vermezdi. Baka bir halk覺n ileri k羹lt羹r羹nden derin bir sayg覺yla s繹z ederdi. Ayn覺 ekilde dinler ve d羹羹nceler konusundaki anlat覺m覺 s覺ras覺nda o dinler hakk覺nda itiraz veya eletiride bulunmad覺覺 gibi, o dindeki deyimleri aynen kullanmas覺yla da dikkat 癟ekmektedir. Sanskrit dilinden Arap癟a’ya 癟evirdii Potancali adl覺 kitab覺n覺n 繹ns繹z羹nde “襤nsanlar覺n d羹羹nceleri t羹rl羹 t羹rl羹d羹r, d羹nyadaki gelimilik ve esenlik de bu farkl覺l覺a dayan覺r.” eklinde yazm覺t覺r.

ok y繹nl羹 bir bilim adam覺 olan El B簾r羶n簾, ilk 繹renimini Yunan bir bilginden ald覺. Tan覺nm覺 ve se癟kin bir aileden gelen Harezmli matematik癟i ve g繹kbilimci Ebu Nasr Mansur taraf覺ndan kollanan El B簾r羶n簾, ilk 癟al覺malar覺n覺 bu alimin yan覺nda yapt覺. 襤lk eseri, “Asar-羹l Bakiye”dir.

El-B簾r羶n簾nin eserlerinin say覺s覺 y羹z seksen civar覺ndad覺r. Yetmi adet astronomi ve yirmi adet de matematik kitab覺 bulunmaktad覺r. T覺p, biyoloji, bitkiler, madenler, hayvanlar ve yararl覺 otlar 羹zerinde bir dizin oluturmutur. Ancak bu eserlerden sadece yirmi yedisi g羹n羹m羹ze kadar gelebilmitir. zellikle B簾r羶n簾’nin eserlerinin Orta癟a’da Latince’ye 癟evrilmemi olmas覺, kitaplar覺n覺n a覺r bir dille yaz覺lm覺 olmas覺n覺n bir sonucudur. Ancak B簾r羶n簾 kendisinin de dedii gibi, yap覺tlar覺n覺 s覺radan insanlar i癟in deil bilginler i癟in yazmaktayd覺.

Yine Harezmi “Z簾ci’nin Temelleri” adl覺 yap覺t覺n覺n 12. y羹zy覺lda Abraham ben Ezra taraf覺ndan 襤branice’ye 癟evrildii bilinmektedir. Bat覺’n覺n Bir羶ni ilgisi ise 1870’lerde balad覺. O g羹nden bug羹ne Bir羶ni eserlerinin baz覺lar覺n覺n tamam覺 veya bir k覺sm覺 Almanca ve 襤ngilizce’ye 癟evrildi.

Mektuplar覺ndan, B簾r羶n簾’nin Aristo’yu bildii anla覺l覺r. 襤bn S簾n璽 gibi 繹nemli bilginlerle beraber 癟al覺an B簾r羶n簾, Hindistan’a bir癟ok kez gitti. Bu nedenle Hindistan’覺 konu alan bir kitap yazd覺. Onun bu kitab覺 birka癟 dile 癟evrildi. Birka癟 dile 癟evirilen bu kitap 癟ou bilgine 繹rnek oldu.Bir羶ninin bir tane de roman覺 vard覺r.

B簾r羶n簾’nin matematik癟i y繹n羹, en 癟ok bilinen y繹n羹d羹r. Yaad覺覺 y羹zy覺l覺n en b羹y羹k matematik癟isi olan B簾r羶n簾, trigonometrik fonksiyonlarda yar覺癟ap覺n bir birim olarak kabul edilmesini 繹neren ilk kii olup sin羹s ve kosin羹s gibi fonksiyonlara sekant, kosekant ve kotanjant fonksiyonlar覺n覺 ilave etmesidir. B簾r羶n簾nin bu y繹n羹 Bat覺 D羹nyas覺 taraf覺ndan ancak iki as覺r sonra kefedilip kullan覺labilmitir. te yandan B簾r羶n簾nin yery羹z羹nde y羹kseltisi bilinen bir noktadan ufuk al癟almas覺 a癟覺s覺n覺n 繹l癟羹lmesi yoluyla merdiven yay覺 uzunluunu hesaplamas覺 da geometri a癟覺s覺ndan 繹nemli bir 癟al覺mas覺d覺r. Merdiven yay覺 uzunluunun ilk kez B簾r羶n簾 taraf覺ndan bu y繹ntemle bulunmas覺 yayg覺n bir kan覺d覺r. Ancak B簾r羶n簾 bu y繹ntemi baka bir bilginden ald覺覺n覺 belirtmitir.

B簾r羶n簾’nin astronomi alan覺nda yapt覺覺 癟al覺malar覺n ba覺nda Sultan Mesut’a 1010’da sunduu “Mesud簾 fi’l Heyeti ve’n-N羹cum” adl覺 yap覺t覺 gelmektedir. Bu yap覺t g羹n羹m羹ze gelmi olup bu konuda yapt覺覺 癟al覺malar覺n覺n bir k覺sm覺 kay覺pt覺r. Kanun adl覺 eserinde Aristo ve Batlamyus’un g繹r羹lerini tart覺ma konusu yaparak D羹nya’n覺n kendi ekseninde d繹n羹yor olma olas覺l覺覺 羹zerinde durmas覺 bilim tarihi a癟覺s覺ndan 繹nemlidir. Ancak bu konuda kesin bir sonuca varamad覺覺 varsay覺lan B簾r羶n簾’nin g羹n羹m羹ze dein bu konuda bir eseri ulamam覺t覺r.

“Nih璽y璽t羹’l-Em璽kin” (T羹rk癟e: Mek璽nlar覺n Sonlar覺) adl覺 yap覺t覺, corafyadan, jeoloji ve jeodeziye kadar bir dizi konudaki yaz覺lar覺n覺 i癟erir. Sultan Mesut’a sunduu “el-Kanun羹’l-Mesudi”, B簾r羶n簾nin astronomi alan覺ndaki en 繹nemli yap覺t覺d覺r. Bilim tarih癟ilerine g繹re o, Kopernik’le balayan 癟ada astronominin temellerini atm覺t覺r.

Ayr覺ca gerilim d羹zleminin g繹k apsisine g繹re eikliini de (enlem eiklii) Kas, G羹rgen癟 ve Gazne’de yapt覺覺 癟eitli hesaplamalarla asl覺na 癟ok uzak deerlerde bulmutur. Ayr覺ca bir癟ok elementli ve bileikli hesaplayabilmitir. Boylam覺n belirlenmesi gerilimininkine nazaran daha zor olduundan B簾r羶n簾, iki nokta aras覺ndaki boylam fark覺n覺 enleme ve aradaki toplam uzakl覺a dayanan bir form羹lle hesaplama yoluna gitmi, 繹l癟me ve g繹zlemlerinde hata pay覺n覺 en aza indirgemek i癟in uram覺t覺r. Bunun yan覺nda g繹zlem aletlerinin boyutunu b羹y羹tmek yerine onlar覺 癟apraz 癟izgilere b繹lmeleyerek duyarl覺l覺覺 artt覺raca覺n覺 kefederek verniye ilkesinin temellerini atm覺t覺r.

B簾r羶n簾, “Kit璽b羹l-Camahir fi M璽rifeti’l-Cev璽hir” (T羹rk癟e: Cevherlerin 繹zellikleri 羹st羹ne) adl覺 yap覺t覺nda 23 kat覺 maddenin ve alt覺 s覺v覺n覺n 繹zg羹l a覺rl覺klar覺n覺 bug羹nk羹 deerlerine 癟ok yak覺n olarak saptam覺t覺r. Ayn覺 ekilde Hint tarihi hakk覺nda da kitap yazan B簾r羶n簾, Hintlilerin inand覺覺 bo inan癟lar覺, inan覺lar覺n覺, yaam bi癟imlerini ve gelenek-g繹renekleri 癟ok ayr覺nt覺l覺 olarak anlatm覺, bunu yaparken tamamen tarafs覺z ve 繹nyarg覺lardan uzak davranm覺t覺r.

T覺p alan覺nda da bir癟ok eser veren Bir羶ni, d繹neminde bir kad覺n覺 sezaryenle doum yapt覺rmay覺 baarm覺t覺r. ifal覺 otlar ve birtak覺m ila癟lar 羹zerine yazd覺覺 “Kitabu’s Saydane”, Bir羶ninin son yap覺t覺 olmakla beraber 1050’de yaz覺lm覺t覺r. Bu kitapta 羹癟 bin kadar bitkinin neye yarad覺覺n覺 ve nas覺l kullan覺ld覺覺 yazmaktad覺r. 襤la癟lar覺n yan覺nda o bitkinin Arap癟a, Fars癟a, Yunanca, Sanskrit癟e ve T羹rk癟e gibi baka dillerdeki ad覺n覺n yer almas覺 etimolojik a癟覺s覺ndan 癟ok 繹nemli bir gelimedir.

Bilimsel bak覺 a癟覺s覺 olarak 襤bn S簾n璽’n覺n Aristo tarz覺 d羹羹ncesine kar覺 癟覺kan B簾r羶n簾, tek tanr覺 inanc覺n覺 benimseyerek Evren’in bir balang覺c覺n覺n olduunu, 繹ncesiz bir Evren’in tanr覺n覺n gereksiz say覺lmas覺 demek olduunu savunmutur. 襤bn S簾n璽’n覺n bu tarz yakla覺m覺na s羹rekli kar覺 癟覺kan B簾r羶n簾’nin 襤bn S簾n璽 ile yaz覺覺rken yapt覺覺 tart覺malardan bir k覺sm覺 g羹n羹m羹ze kadar ulam覺t覺r.

te yandan B簾r羶n簾, astroloji gibi bilim say覺lmayan bir konuyla da ilgilenmi ve “Kit璽bu’t Tefhim f簾 Ev璽ili Sanaatit-Tenc簾m” ad覺nda bir astroloji eseri yazm覺t覺r. Ancak simya, efsun, b羹y羹 gibi dier ak覺l d覺覺 alanlar 羹zerinde 癟al覺mad覺覺 gibi bunlara kar覺 癟覺km覺t覺r. Bunun yan覺nda B簾r羶n簾, devletlerin tarihlerini incelerken ekonomik nedenleri arat覺rarak devletlerin ilikilerinin alt覺nda d簾n簾 nedenler aranmas覺n覺n yanl覺 olduunu 繹ne s羹rm羹t羹r.

Bat覺’da “Aliboron” ad覺yla bilinen B簾r羶n簾’nin yap覺tlar覺 bir癟ok Bat覺 diline 癟evrilmitir. B簾r羶n簾, hi癟bir eserinde tek bir bilime veya konuya bal覺 kalmadan bilimi tek bir b羹t羹n olarak g繹ren bir ansiklopedisttir.

B簾r羶n簾’nin onlarca yap覺t覺 aras覺nda en 癟ok bilinenleri aa覺daki gibidir:

  • El-s璽r’il-B璽kiye an’il-Kur羶ni’i-H璽li-ye
  • El-Kan羶n’羹l-Mes’羶d簾
  • Kit璽b’羹t-Tahk簾k M璽 li’l-Hind
  • Tahd簾d’羹 Nih璽yeti’l-Em璽kin li Tas-h簾h-i Mes璽fet’il-Mes璽kin
  • Kit璽b羹’l-Cem璽hir f簾 M璽’rifet-i Cev璽-hir
  • Kit璽b羹’t-Tefh簾m f簾 Ev璽ili S覺ba璽ti’t-Tenc簾m
  • Kit璽b羹’s-Saydele f簾 T覺p

B簾r羶n簾, g羹n羹m羹zde en bilinen 襤sl璽m bilginlerinden biridir. T羹m D羹nya’daki 癟eitli 羹lkelerde B簾r羶n簾’yi anmak i癟in sempozyumlar, kongreler d羹zenlendi, pullar bast覺r覺ld覺. T羹rk Tarih Kurumu 68. say覺s覺n覺 “B簾r羶n簾’ye Armaan” ad覺yla B簾r羶n簾ye tahsis etti. 1973 y覺l覺nda T羹rkiye’de bas覺lan pullar aras覺nda B簾r羶n簾’ye de yer verildi. UNESCO’nun 25 dilde 癟覺kard覺覺 Conrier Dergisi 1974 Haziran say覺s覺n覺 B簾r羶n簾’ye ay覺rd覺. Kapak fotoraf覺n覺n alt覺na, “1000 y覺l 繹nce Orta Asya’da yaayan evrensel d璽h簾 B簾r羶n簾; Astronom, Tarih癟i, Botanik癟i, Eczac覺l覺k uzman覺 Jeolog, air, M羹tefekkir, Matematik癟i, Corafyac覺 ve H羹manist” diye yaz覺larak tan覺t覺ld覺. B簾r羶n簾ye ait bir minyat羹r, 襤stanbul’daki Topkap覺 M羹zesi’nde bulunmaktad覺r.

Ulu Bey
(1393-1449)

Ulu Bey, M蘋rz Mohammad Tregh bin Shhrokh; d. 1393 – 繹. 1449), Timur 襤mparatorluu’nun 4. sultan覺.T羹rk Matematik癟i ve g繹kbilimci.

Timur’un erkek torunudur ve Timur 襤mparatorluu’nun 2. h羹k羹mdar覺 olan ahruh’un oludur. 1393 y覺l覺nda Sultaniye kentinde domutur. Timur’un 繹ld羹羹 s覺ralarda Ulu Bey Semerkant’ta bulunuyordu. Mavera羹nnehir, Mirza Halil Sultan’覺n sald覺r覺s覺 ve igali 羹zerine babas覺n覺n yan覺na gitmek zorunda kalm覺t覺r. Babas覺 buralar覺 yeniden y繹netimine alarak on alt覺 ya覺nda olan Ulu Bey’e y繹netimini b覺rakm覺t覺r. Ulu Bey, bu tarihten sonra, hem h羹k羹meti y繹netmi ve hem de 繹renimine devam etmitir.

Ulu Bey, bilgin ve olgun bir h羹k羹mdard覺. Bo zaman覺n覺 kitap okumak ve bilginlerle ilmi konular 羹zerinde konumakla ge癟irirdi. T羹m bilginleri y繹resinde toplam覺t覺. Ulu Bey, dikkatlice okuduu kitab覺 s繹zc羹羹 s繹zc羹羹ne hat覺r覺nda tutacak kadar bellei vard覺. Matematik ve astronomi bilgileri olduk癟a ileri d羹zeydeydi. Bir s繹ylentiye g繹re, kendi fal覺na bakarak, olu Abd羹llatif taraf覺ndan 繹ld羹r羹leceini g繹rm羹 ve bunun 羹zerine olunu kendisinden uzak tutmay覺 uygun g繹rm羹t羹r. Baba ile olu aras覺ndaki bu soukluk, Ulu Bey’in k羹癟羹k oluna kar覺 olan yak覺nl覺覺 ile daha da iddetlenmi ve sonunda Ulu Bey’in korktuu ba覺na gelmitir.

Ulu Bey, Semerkant’ta bir medrese ve bir de rasathane yapt覺rm覺t覺r. Kad覺 Zade bu medreseye bakanl覺k etmitir. Rasathane i癟in y繹rede bulunan t羹m m羹hendis, alim ve ustalar覺 Semerkant’a 癟a覺rm覺t覺r. Kendisi i癟in de bu rasathanede bir oda yapt覺rarak t羹m duvar ve tavanlar覺 g繹k cisimlerinin manzaralar覺yla ve resimleriyle s羹sletmiti. Rasathanenin yap覺m ve rasat aletleri i癟in hi癟 bir harcamadan ka癟覺nmam覺t覺r. Bu g繹zlemevinde yap覺lan g繹zlemler, ancak on iki y覺lda bitirilebilmitir. G繹zlemevinin y繹netimini Bursal覺 Kad覺zade Rumi ile Cemid’e vermitir. Cemid, g繹zlemlere baland覺覺 s覺rada ve Kad覺 Zade de g繹zlemler bitmeden 繹lm羹t羹r. G繹zlemevinin t羹m ileri o zaman gen癟 olan Ali Ku癟u’ya kalm覺t覺r. Bu g繹zlem 羹zerine Ulu Bey, 羹nl羹 Zeycini d羹zenlemi ve bitirmitir. Zey癟 K羹rkani veya Zey癟 Cedit Sultani ad覺 verilen bu eser, birka癟 y羹zy覺l douda ve bat覺da faydalan覺lacak bir eser olmutur. Zey癟 K羹rkani, baz覺 kimseler taraf覺ndan a癟覺klanm覺 ve Zey癟’in iki makalesi 1650 y覺l覺nda Londra’da ilk olarak bas覺lm覺t覺r. Avrupa dillerinin bir癟ouna, 癟evrilmitir. 1839 y覺l覺nda cetvelleri Frans覺zca terc羹meleriyle birlikte, as覺l eser de 1846 y覺l覺nda aynen bas覺lm覺t覺r. Zey癟 K羹rkani’nin as覺l kopyalar覺ndan biri Irak ve 襤ran savalar覺ndan sonra T羹rkiye’ye getirilmi ve halen Ayasofya k羹t羹phanesindedir.Ulu Bey’in y繹netimi zaman覺nda fetihlerden 癟ok babas覺 zaman覺nda olduu gibi y繹netim g羹癟lendirilmi ve 繹nemli bilimsel gelimeler yaanm覺t覺r.

Ulu Bey, bir hile ile olu Abd羹llatif taraf覺ndan 1449 y覺l覺nda 繹ld羹r羹lm羹t羹r.

H羹seyin Tevfik Paa
(1832-1901)

Vidinli H羹seyin Tevfik Paa (1832-1901) bir Osmanl覺 generali ve bilim adam覺d覺r. 襤stanbul’da 1892 y覺l覺nda 襤ngilizce olarak yazd覺覺 繹zg羹n bir eser olan “Linear Algebra” (Lineer Cebir) adl覺 eseri d羹nya 癟ap覺nda 癟a覺n en 繹nemli Matematik kitaplar覺ndan biridir.

H羹seyin Tevfik Paa 1832 y覺l覺nda g羹n羹m羹zde Bulgaristan s覺n覺rlar覺 i癟inde olan, o zamanlar Osmanl覺 Devleti’ne bal覺 Vidin kentinde dodu. Babas覺 Hasan Tahsin Efendi’ydi. Ailesi 襤mamzadeler olarak tan覺n覺rd覺[1]. 襤lk繹renimini Vidin’de tamamlad覺ktan sonra 14-15 yalar覺nda 襤stanbul’a gitti ve Ma癟ka’da bulunan Mekteb-i 襤dadi-i Askeriye’de okudu. Daha sonra Harbiye Mektebi’ni bitirdi ve Erkan-覺 Harbiye’ye kabul edildi.

Harbiye Mektebi’nde matematik derslerindeki yeteneiyle Cambridge niversitesi’nden mezun olmu olan matematik hocas覺 Tahir Paa’n覺n dikkatini 癟ekmi ve Tahir Paa kendisine 繹zel dersler vermitir. Mezun olduktan sonra kendisi de Harbiye’de cebir cebir dersleri vermeye balad覺, Tahir Paa 繹l羹nce onun matematik dersleri de H羹seyin Tevfik Paa’ya kald覺. Harbiye’deki hocal覺覺 devam ederken, Toph璽ne Tecr羹be ve Muayene Komisyonu’na da getirildi. 1868’de Paris’teki Mekteb-簾 Osman簾’ye m羹d羹r muavini olarak g繹nderildi ve ayn覺 zamanda balistik ve t羹fek imalat覺 羹zerine incelemelerde bulunmakla g繹revlendirildi. Bu arada matematik bilgisini gelitirmek i癟in Paris’te 羹niversiteye devam etti ve Paris’te kald覺覺 iki y覺l boyunca makaleler yay覺mlad覺 ve bilimsel toplant覺lara kat覺ld覺.

H羹seyin Tevfik Paa, 1872’de Osmanl覺 Devleti’nin Amerikan silah fabrikalar覺na 覺smarlad覺覺 t羹feklerin imalat覺n覺 ve artn璽meye uyulup uyulmad覺覺n覺 kontrol etme g繹reviyle ABD’ye g繹nderildi. 1878 y覺l覺na kadar ABD’nin Rhode Island eyaletinde kald覺 ve bu s羹re i癟inde matematikle urat覺; Lineer Cebir adl覺 襤ngilizce kitab覺n覺 bu s覺rada yazm覺 ve Argand’覺n kompleks say覺larla ilgili teorisinde ileri s羹rd羹羹 癟arp覺m覺 羹癟 boyutlu uzaya uygulaman覺n bir yolunu bulmutur.

1878 y覺l覺nda II. Abd羹lhamit taraf覺ndan M羹hendishane-i Berr簾-i H羹m璽y羶n’un ba覺na M羹hendishane Naz覺r覺 olarak atand覺. Bu g繹revde k覺sa bir s羹re kald覺. 1883-1886 y覺llar覺 aras覺nda Osmanl覺 Devleti’nin Washington B羹y羹kel癟ilii g繹revini s羹rd羹rd羹. 1889 y覺l覺nda Ticaret ve Nafia Naz覺r覺 g繹revine atand覺. l羹m羹ne kadar padiah II. Albd羹lhamit’in yaveri olarak g繹rev yapt覺. 16 Haziran 1901 tarihinde vefat etti. Mezar覺 Ey羹p semtinde bulunmaktad覺r.

Gazi Ahmed Muhtar Paa ve Yusuf Ziya Paa ile birlikte 1865 y覺l覺nda kurduu Cemiyet-i Tedrisiyye-i 襤sl璽miye sonradan Dar羹afaka Lisesi’ne d繹n羹m羹t羹r.
Eserleri

H羹seyin Tevfik Paa’n覺n eserleri unlard覺r:

  • Zeyl-i usul-i Cebir
  • Cebr-i l璽
  • Fenn-i Makina
  • Mebahis-i 襤lmiye Mecuasmda yazd覺覺 makaleler (Hesab-覺 M羹senna = Dual Aritmetique)
  • Tahir Paa’n覺n Usul-i Cebir adl覺 eserine yazd覺覺 ek
  • Usul-i llm-i Hesap
  • Astronomi
  • Mahsusat ve Gayr覺 Mahsusat
  • Linear Algebra

Lineer Cebir eserinin 繹ns繹z羹nde H羹seyin Tevfik Paa s繹yle yazm覺t覺r: “Bu kitapta incelenen lineer cebir, d羹nyan覺n Sir William Hamilton’a bor癟lu olduu quaterniyonlara 癟ok benzer. Lineer cebir, quaterniyonlar覺n b羹t羹n potansiyellerine sahiptir ve g羹癟l羹羹 daha azd覺r. Quaterniyonlar 羹niversitelerde 繹retilmektedir ve kabul g繹rm羹 bir bilgidir. Lineer cebirin de ayn覺 kabul羹 g繹r羹p g繹rmeyeceini, hatt璽 quaterniyonlar覺n yerini al覺p almayaca覺n覺 imdiden bilmiyorum”. Kendi sisteminin 羹st羹nl羹羹n羹 ise 繹yle ifade etmitir: “Quaterniyonlar覺n 癟arp覺m覺, isim olarak bile d羹zlem geometride ele al覺nd覺覺nda, bizi 羹癟 boyutlu uzayda 癟al覺maya zorlamaktad覺r; h璽lbuki lineer cebirde yaln覺zca iki boyut ele al覺nd覺覺 zaman bir 羹癟羹nc羹 boyutu d羹羹nme durumunda deiliz”.

H羹seyin Tevfik Paa’n覺n bu eseri terc羹me deildir ve konuya 繹zg羹n katk覺 yapmas覺 a癟覺s覺ndan 癟ok 繹nemlidir.

Tevfik Paa’n覺n baka pek 癟ok g繹revleri olmu, Fransa ve ABD’de kald覺覺 s覺ralarda Frans覺zca ve 襤ngilizce’yi, bu dillerde kitap yazabilecek kadar iyi 繹renmitir. Burada matematik dersleri vermi, yine bu s覺ralarda arkadalar覺yla 癟覺kartt覺覺 Meb璽his-i 襤lmiyye adl覺 ayl覺k dergiye makaleler yazm覺t覺r. Bu dergide yay覺mlad覺覺 makaleleri aras覺nda “Mahs羶s璽t ve Gayr-覺 Mahs羶s璽t” isimli felsef簾 bir yaz覺s覺, ayr覺ca t羹rev ve fonksiyonlar 羹zerine yaz覺lar覺 bulunur.

H羹seyin Tevfik Paa, daima devlet memuriyetiyle g繹revli olmas覺na ramen, matematik bilimlerle ilgilenmeye zaman ay覺rabilmi, zengin bir k羹t羹phane oluturmu, 癟evresindeki S璽lih Zek簾 gibi yetenekli gen癟lere, vakit ay覺rm覺, periyodik yay覺nlarla entellekt羹el bir ortam覺n olumas覺na gayret sarf etmitir.Gelecek nesillere katk覺da bulunmutur.

Feza G羹rsey
(1921-1992)

Feza G羹rsey, (d. 7 Nisan 1921, 襤stanbul 繹. 13 Nisan 1992, New Haven). T羹rk fizik癟i ve matematik癟i.

7 Nisan 1921′ de 襤stanbul’da Prof. Dr. Remziye Hisar (1902-1992) ve Dr. Reit S羹reyya G羹rsey’in (1889-1962) ilk 癟ocuu olarak d羹nyaya geldi. Babas覺 Dr. Reit S羹reyya G羹rsey, t覺p doktoru, fizik癟i ve 繹retmen olmas覺n覺n yan覺 s覺ra bilime ve sanata b羹y羹k ilgisi olan bir ayd覺nd覺r. Annesi Prof. Dr. Remziye Hisar, Dar羹lf羹nun’un fen okuyan ilk k覺z 繹rencilerinden olup, Avrupa’da kad覺nlar覺n pek az覺n覺n kariyer yapabildii bir d繹nemde Sorbonne’da Devlet Kimya Doktoras覺 yapmay覺 baarm覺 bir bilim insan覺d覺r.

Feza G羹rsey, 襤stanbul Anadoluhisar覺’nda, Remziye Han覺m’覺n Otatepe’deki aile evinde domutur. 襤lkokula Paris’te Jeanne d’Arc okulunda balam覺 ve 繹retmenlerinin hayranl覺覺n覺 kazanm覺t覺r. K覺zkardei Deha G羹rsey Owen’覺n anlatt覺覺 羹zere, 繹retmeni Madame Denizot, hereyi 癟abucak 繹rendii i癟in Feza G羹rsey’i 癟ok seviyor, onu yan覺ndan ay覺rm覺yormu.

襤lkokul 羹癟羹nc羹 s覺n覺fa Galatasaray Lisesi’nde devam eden G羹rsey, okulun sevilen, hayran olunan bir 繹rencisi olmutur. S覺n覺f arkada覺 Emekli B羹y羹kel癟i zer F. Tevs bir yaz覺s覺nda Feza G羹rsey’i 繹yle anlatm覺t覺:

“39 Feza G羹rsey, zaman覺n覺n b羹t羹n Galatasaray Liselilerini ve yerli yabanc覺 k覺ymetli hocalar覺n覺 etkilemi bir talebe idi. Ortaokul 羹癟羹nc羹 s覺n覺fta, akam et羹d羹nde, bakard覺k, Feza bir k繹ede Proust’un “Yitik Zaman覺 Arat覺r覺rken” adl覺 felsefi hik璽yelerini okuyor veya C矇zanne’覺n r繹prod羹ks羹yonlar覺n覺 inceliyor… Frans覺z hocalar覺m覺z b羹y羹k teneff羹slerde onu muallimler odas覺na 癟a覺r覺r sohbet ederlerdi… Bizden iki s覺n覺f daha b羹y羹k, 癟ok 癟al覺kan bir 繹renci daha vard覺. Mezun olduktan sonra Frans覺z hocalardan birisine, ‘Feza m覺 yoksa dier 繹renci mi daha 羹st羹nd羹’ diye sormular. O da, ‘bir k繹y 繹retmeni ile bir ordinary羹s profes繹r aras覺nda ne kadar fark varsa, Feza ile dier 繹renci aras覺nda o kadar fark vard覺’ demi.

Feza G羹rsey, fizik okumaya lise y覺llar覺nda karar vermitir. Galatasaray Lisesi’ni 1940 y覺l覺nda birincilikle bitirdikten sonra 襤stanbul niversitesi Fen Fak羹ltesi 繹rencisi olmu, 1944 y覺l覺nda Fizik-Matematik b繹l羹m羹nden de birincilik ile mezun olmutur. Milli Eitim Bakanl覺覺 s覺nav覺n覺 kazanarak 襤ngiltere Imperial College’a gitmeye hak kazanm覺, burada 1945-1950 y覺llar覺 aras覺nda Prof. Dr. H. Jones’覺n dan覺manl覺覺 alt覺nda doktora 癟al覺malar覺n覺 yapm覺t覺r. Bu d繹nem i癟erisinde “Tek boyutlu bir istatiksel sistem” ve “襤ki bileenli dalga denklemleri 羹zerine” bal覺kl覺 iki 繹nemli makale yay覺mlam覺t覺r. 1951-1957 y覺llar覺 aras覺nda Cahit Arf’覺n destei ile 襤stanbul niversitesi Tatbiki Matematik K羹rs羹s羹’ne asistan olarak tayin edilmitir. 1953 y覺l覺nda “Spinli elektronlar覺n klasik ve dalga mekanii” adl覺 tezi ile do癟ent 羹nvan覺n覺 alm覺, bir y覺l sonra Tatbiki Matematik K羹rs羹s羹’ne do癟ent olarak atanm覺t覺r.

1952 y覺l覺nda 襤stanbul niversitesi Fen Fak羹ltesi asistanlar覺ndan Suha Pamir ile evlenmi ve 1954 y覺l覺nda Suha ve Feza 癟iftinin tek 癟ocuklar覺 Yusuf d羹nyaya gelmitir. 1957-1961 y覺llar覺 aras覺nda, ei ve olu ile birlikte Atom Enerjisi Komisyonu’nun bursu ile ABD’de Brookhaven Ulusal H覺zland覺r覺c覺 Laboratuvar覺’nda bulunmutur. Bu d繹nemde Brookhaven Ulusal H覺zland覺r覺c覺 Laboratuvar覺, Princeton 襤leri al覺malar Enstit羹s羹 ve Columbia niversitesi’nde fizik d羹nyas覺nda en ileri seviyede 癟al覺ma yapanlar ile birlikte 癟eitli 癟al覺malar yapm覺t覺r. Feza G羹rsoy’un bu 癟evrede ad覺n覺 duyuran ilk 癟al覺mas覺 y羹k ba覺ms覺zl覺覺 ve Baryon korunumu ile Pauli Transformasyonunun ilgisini g繹steren makalesidir. Wolfgang Pauli 羹nl羹 Rus fizik癟isi Landau’ya yazd覺覺 mektupta ilgisini 癟eken bu makaleden bahsetmekte ve Heisenberg ile 癟al覺malar覺nda bu simetriyi kendi spinor modellerinde kullanmay覺 d羹羹nd羹羹n羹 s繹ylemektedir. W.Pauli, kendisinden Princeton Enstit羹s羹nde 癟al覺malar覺na devam etmesi i癟in referans isteyen Feza G羹rsey’a g繹nderdii mektupta 繹yle diyor:

“Ben, seni tavsiye edebilir miyim diye d羹羹nm羹yorum, tam tersi, Princeton Enstit羹s羹’n羹 sana tavsiye edebilir miyim diye d羹羹n羹yorum.”

1961 y覺l覺nda T羹rkiye’ye d繹nen G羹rsey, 1974 y覺l覺na kadar Prof. Dr. Erdal 襤n繹n羹’n羹n 覺srarlar覺 ve uralar覺 sonucunda Orta Dou Teknik niversitesi (ODT) Teorik Fizik B繹l羹m羹’nde profes繹r olarak 癟al覺m覺t覺r. Bu d繹nem i癟inde T羹rkiye’de teorik fizik alan覺nda yap覺lan 癟al覺malar覺 canland覺rmaya 癟al覺覺m覺t覺r. Princeton ve Yale 羹niversitesinden 羹nl羹 fizik癟ileri ODT’ye davet ederek bir 癟ok konferans覺n d羹zenlenmesini salam覺t覺r. 1968 y覺l覺nda TB襤TAK Bilim d羹l羹’n羹 alm覺t覺r.

1965-1974 y覺llar覺 aras覺nda Yale niversitesi’nin Teorik Fizik B繹l羹m羹’ne teklifi 羹zerine ODT’deki g繹revinden ayr覺lmak istemeyen G羹rsey, Yale niversitesinde konuk profes繹rl羹k g繹revini kabul etmi ve ODT-Yale 羹niversiteleri aras覺nda d繹n羹羹ml羹 olarak lineer olmayan kiral modeller, konform simetri, genel g繹relilik 羹zerinde 癟al覺malar覺n覺 s羹rd羹rm羹t羹r.

1974 y覺l覺nda Feza G羹rsey’in Yale niversitesi Fizik B繹l羹m羹n’ndeki profes繹rl羹羹 daimi hale gelmi, izni kald覺r覺lm覺 ve ODT’den ayr覺lmak zorunda b覺rak覺lm覺t覺r. G羹rsoy bunun nedenlerini, Prof. Dr. Mustafa Parlar Eitim ve Arat覺rma Vakf覺’nca verilen Bilim Hizmeti ve Onur d羹l羹 t繹reninde anlatm覺t覺r:

“Birincisi, s覺k s覺k ve 羹cretli izinli olarak d覺ar覺daki bilim merkezlerinde 癟al覺mam ve bu bilimsel al覺verie 繹rencilerimi de katmam. 襤kincisi, T羹rkiye’mizin seviyesine ve ihtiya癟lar覺na uygun olmayan 羹st d羹zeyde bir arat覺rma yaparak gen癟lie zararl覺 bir 繹rnek olmam.”

Feza G羹rsey 1971 y覺l覺ndan 1991 y覺l覺ndaki emekliliine kadar Yale niversitesi Fizik B繹l羹m羹’nde 癟al覺m覺t覺r. 19 Ocak 1977’de temel par癟ac覺k fiziine yapt覺覺 katk覺lardan dolay覺 Sheldon Glashow ile birlikte Oppenheimer d羹l羹’n羹 ald覺. d羹l i癟in kendisini tebrik eden 繹rencilerine “d羹l, Yale ile Harvard aras覺nda payla覺ld覺 yaz覺ld覺. 襤sterdim ki, ODT ve Harvard aras覺nda payla覺ld覺 desinler” demitir.

1991 y覺l覺ndaki emekliliinden sonra T羹rkiye’ye d繹nm羹, Boazi癟i niversitesi’nin davetini kabul ederek Fizik b繹l羹m羹ndeki odas覺na yerlemitir. Bu sene i癟erisinde yakaland覺覺 prostat kanseri nedeni ile 13 Nisan 1992’de Yale niversitesi’nin hastahanesinde vefat etmitir. Naa覺 Anadoluhisar覺’nda aile mezarl覺覺na defnedilmitir.

d羹lleri

  • 1969 – T羹bitak Bilim d羹l羹
  • 1977 – S. Glashow ile birlikte J.R. Oppenheimer d羹l羹 ; R. Griffiths ile Doa *Bilimlerinde A. Cressey Morrison d羹l羹
  • 1979 – Einstein Madalyas覺
  • 1981 – College de Franceda konuk profes繹r ve College de France Madalyas覺
  • 1984 – 襤talya Cumhurbakan覺’n覺n Commendatore Nian覺
  • 1986 – Roma’da Konuk Profes繹rl羹k 繹d羹l羹
  • 1989 – T羹rk Amerikan Bilimcileri ve M羹hendisleri Derneinin Se癟kin Bilimci d羹l羹
  • 1990 – Galatasaray Vakf覺 Madalyas覺